Aneksja Krajobrazu

Laatste issue

No. 38 Zomer 2025 25,00

Carlijn Kingma

Architectuur van het onzichtbare

tekst: Maartje Wortel

Interview
No. 16 •

Carlijn Kingma tekent monomaan aan een alternatieve wereldorde, en misschien zelfs wel aan een nieuwe religie. ‘Religie is een pleidooi voor compassie. Mijn werk is dat hopelijk ook.’

Carlijn Kingma, Portrait
Fig 1. Carlijn Kingma

Carlijn Kingma (1991) maakt tekeningen die verhalen vertellen over onze samenleving. Wie zijn wij? Waar komen we vandaan en waar gaan we naartoe? Hoe kunnen we met oude tradities breken en een nieuwe, optimistische toekomst tegemoet gaan? Grote woorden en idealen die zij inzichtelijk maakt in heldere tekeningen die de toeschouwer laten fantaseren en reflecteren. Ze noemt haar kaarten ‘denkwerelden’. Het zijn ‘fictieve werelden, continenten en universa’, waarin ze de bouwsels uit elkaar pluist waarmee we onze maatschappij inrichten en besturen. ‘Vervolgens zet ik deze weer in elkaar als nieuwe fictieve werelden, waarbij ik grote en ingewikkelde maatschappelijke systemen weer leesbaar en inzichtelijk maak.’ Het resultaat is een oeuvre dat ze ‘cartografieën van de maatschappij’ noemt.

Kingma vertelt enthousiast en met grote armgebaren. Over haar werk en haar leermeesters. Over literatuur, filosofie en politiek. Over haar familie, haar monomane manier van tekenen, haar samenwerking met historicus Rutger Bregman, maar bovenal over haar optimisme over de toekomst. ‘Transitie heeft tijd nodig. En ja, ik ben optimistisch over de nieuwe generatie. Ik wil daar ook voor staan. Er zijn grote uitdagingen, maar ik heb veel vertrouwen in de mensen die ik om me heen zie.’

REIS NAAR DE TOEKOMST

Haar werk leest als een minutieus verslag van alternatieven en manieren om die reis naar de toekomst af te leggen, en welke routes naar het doel van de reis leiden. ‘Veel van de werken gaan uiteindelijk over de vraag waar we naartoe moeten. Ik probeer uit te leggen hoe “het nu” werkt en hoe we daar terecht zijn gekomen via het verleden. En daarna toon ik een suggestie van waar we naartoe zouden kunnen gaan: een maquette van een nieuwe zienswijze. Ik schets potentiële scenario’s en wegen die kunnen leiden naar een duurzame samenleving.’

Carlijn Kingma, A History of the Utopian Tradition
Fig 2. Carlijn Kingma, A History of the Utopian Tradition

UTOPIEËN

Kingma studeerde architectuur maar begon al tijdens haar studie aan wat zou uitgroeien tot haar cartografieën van de maatschappij. ‘Ik ben afgestudeerd als architect en ik heb een grote voorliefde voor verhalen en werelden. Ik denk dat ik geluk heb gehad met de docenten die ik ben tegengekomen. Ze zeiden dat ik geen werk moest maken in de computer, maar lekker moest gaan tekenen. Dat ben ik gaan doen. Toen ik een van mijn eerste tekeningen A History of the Utopian Tradition aan mijn docent liet zien, gebeurde er iets magisch. Hij kon de geschiedenis er in traceren, de personages herkennen, de architectonische metaforen, doorkijkjes en dwarsverbanden herkennen.’

Kingma werkt veel samen met schrijvers. Zo werkt ze momenteel samen met Rutger Bregman van het journalistieke platform De Correspondent en van wie onlangs De meeste mensen deugen verscheen. Haar tekentafel staat op de redactie. ‘Af en toe spreek ik met Rutger af en dan bespreken we zijn boek en de schetsen die ik daarbij heb gemaakt: metaforen voor mechanismen die hij aanhaalt in zijn boek, of de sfeer die de tekening moet uitstralen.’ De ideeën die Kingma laat zien in haar tekeningen zijn namelijk vaak niet alleen van haarzelf. ‘Het zijn veelal ideeën van schrijvers en onderzoekers rondom een centraal, vaak complex thema, die ik vervolgens samenbreng en vertaal in een gelaagd beeldverhaal.’ Een tekening hoeft dus ook niet lineair gelezen te worden, zoals een boek. ‘Ik hoef geen rode draad neer te leggen. Ik probeer de kern van verhalen en ideeën te vatten in een beeld door middel van een metafoor.’

EPISCH BOEK

Het voelt bijna alsof haar tekeningen handvatten zijn voor een nieuwe wereldorde, wellicht zelfs een nieuwe religie, een idee dat ze glimlachend aanhoort. ‘Even los van het instituut van de kerk, vind ik de Bijbel een vrij episch boek. Bijbel komt van het woord “biblio” dat gewoon “boek” betekent. De kerk is ook een plek van samenkomst voor alle lagen van de maatschappij, waar mensen naar verhalen luisteren. “Holy” komt van het woord “anders”. Religie is oorspronkelijk een pleidooi voor compassie. Mijn werk is dat hopelijk ook.’

De vraag blijft hoe kunst daar bij kan helpen. ‘In de hoofdzaak gaat kunst voor mij over het leven, het alledaagse, over de wereld waarin we nu leven en hoe we ons daar soms in voelen. En iedereen is op dat gebied ervaringsdeskundige. Een goed voorbeeld hiervan vind ik de prachtige installatie Night Watching van Rineke Dijkstra die deze herfst te zien was in het Rijksmuseum. Voor de installatie heeft ze allemaal mensen gefilmd die naar de Nachtwacht kijken en daar iets over vertellen. Het maakt daarbij niets uit wie er over het werk praat, het is allemaal even indrukwekkend en interessant.’

Carlijn Kingma, Blauwdruk van De Babylonische toren van de moderniteit, 2017
Fig 3. Carlijn Kingma, Blauwdruk van De Babylonische toren van de moderniteit, 2017

BABYLONISCHE TOREN VAN NU

Toch hoopt ze met haar kunst ook mensen die daar niet bijzonder in geïnteresseerd zijn, in beweging te krijgen voor een betere toekomst. ‘Ik bezoek met mijn werk middelbare scholen en ik heb muurschilderingen voor de openbare ruimte gemaakt. Ik heb kleine pamfletten of elementen uit mijn werk op elektriciteitspalen geplakt, zodat iedereen er toegang toe heeft. Mijn Babeltekening heb ik op een muur geprojecteerd in Rotterdam Zuid om er met voorbijgangers over te praten. Die tekening gaat onder andere over de woningmarkt in Rotterdam en er kwamen veel persoonlijke verhalen uit voort. Die heb ik dan weer gebruikt om er een nieuw verhaal van te maken dat ik vervolgens presenteerde aan een vastgoedcommissie. Ik vertelde een pittig verhaal over de Babylonische toren van deze tijd. Oftewel over vervreemding en verknipte tweedeling in de woningmarkt. Lastig vind ik op zo’n moment dat ik dan toch de drang voel om te vertellen dat ik aan de TU Delft heb gestudeerd — alsof dat dan bewijst dat ik verstand van zaken heb en fatsoenlijk onderzoek kan doen. De discussie die eruit voortkwam laat zien dat ook kunst kan helpen om maatschappelijke kwesties inzichtelijk te maken.’

Dat is wat haar architectonische tekeningen onthullen. Kingma levert blauwdrukken af van de verborgen mechanismen die in onze samenleving verscholen zitten. ‘Ik probeer de constructen van de maatschappij zoals kapitalisme, wetenschap en politiek, die niet zichtbaar zijn, te vertalen naar iets zichtbaars. Eigenlijk teken ik de architectuur van het onzichtbare. Dat brengt de verbinding op gang, en maakt dat je je ertoe kunt verhouden. Ik geloof in netwerken, zonder grenzen en met hiërarchieën die slechts tijdelijk zijn.’

Recente verhalen