Knell | Karen Pontoppidan

Knell is het Deense begrip voor het luiden van de noodklok; een sonore waarschuwing, een onheilspellende aankondiging. De in Denemarken geboren kunstenaar Karen Pontoppidan ontwikkelde klokvormige sieraden die om de hals gedragen kunnen worden. Deze hangers hebben hun oorsprong in bijna iets triviaals: de tafelbel die in de loop der eeuwen menig salontafel sierde. Vroeger dienden ze vooral een praktisch nut – het oproepen van bedienden – maar tegenwoordig is huispersoneel eerder uitzondering dan regel en hebben ze vooral een rol als decoratie.

In de vormgeving van deze objecten gebeurde er iets opmerkelijks. Veel tafelbellen kregen in de loop der tijd de vorm van een vrouwfiguur: een lijfje met hoofd boven een ruim opbollende rok. Was het louter een grappige vertaling van de combinatie handvat en klokvorm, of werd hier functionaliteit geïntegreerd met vooroordelen en ingesleten rolpatronen? Bij Pontoppidan ging in elk geval een alarm af.

Bij de omzetting tot sieraad gaf Pontoppidan de tafelbel-symboliek een heel nieuwe betekenis. Iedere hanger heeft in principe een klassieke opbouw: een klokvormige hoofdvorm waar binnen een klepel hangt – het eerste onderdeel representeert voor haar een sociaal keurslijf, het andere element verwijst naar het individu. De sterk uiteenlopende eigenschappen van de mens resulteerden in klepels van heel diverse materialen en vormen. De eigenlijke klok maakte de kunstenaar van bijzonder dun uitgewalst, zacht metaal: zilver of tin. Ze had daar een een uitgesproken reden voor. Zodra maatschappelijke regels en normen te beklemmend worden, kan de drager van het sieraad ‘de noodklok luiden’! Niet zo zeer voor een welluidend resultaat maar, veel wezenlijker, door die actie verandert de vorm van de klok: de conventie past zich aan!

Zowel in de aanleiding als bij de uitwerking van deze sieraden was de koppeling met de positie van de vrouw snel gelegd; hoewel ruim vóór #MeToo geconcipieerd, kreeg het werk toch snel een feministisch stempel. Dat vond Pontoppidan jammer, omdat dit sieraad net zo goed door een man gedragen kan worden en daarbij, sociale codes beperken ook mannen in hun gedrag.
Ze besloot daarom haar idee eveneens op een andere manier uit te werken en ontwikkelde daartoe ‘groot zilverwerk’. Het huishouden wil nog wel eens het toneel zijn van een ‘strijd tussen de seksen’, waarmee het intrigerend werd om huishoudelijke artikelen als medium te kiezen. De resultaten, wederom van heel dun zilverplaat, vereisen bij het hanteren de aandacht en zorgvuldigheid die tegenwoordig in het sociale verkeer steeds meer uit het zicht lijkt te raken.

Ward Schrijver
(© Galerie Rob Koudijs)