Black & White | Symboliek in kunst en design

Kleuren kennen in culturen, religies en geschiedenis een eigen symboliek. Zwart en wit zijn strikt genomen geen kleuren. Licht en donker spelen echter een grote rol in de beeldende kunst en vormgeving en zijn gerelateerd aan uiteenlopende symbolische betekenissen. De tentoonstelling ‘Black & White | Symboliek in Kunst en Design’ laat aan de hand van werken uit de museumcollectie zien hoe eigentijdse kunstenaars en vormgevers de symbolische betekenis van zwart en wit naar hun hand zetten. Met werk van o.a. Jorge Baldessari, Maria Roosen, Alet Pilon, Marinus Boezem, Jeroen Eisinga, Bart Hess, Célio Braga, Studio Formafantasma en Felieke van der Leest.

Elke kleur ontstaat voor ons oog door de breking van licht. Wit is puur licht en zwart is het gebrek aan licht. Deze twee non-kleuren worden in veel culturen geassocieerd met rituelen omtrent leven en dood. Voor essentiële vragen over identiteit wordt vaak voor de tegenpolen zwart en wit gekozen. In Marinus Boezem’s (*1934) installatie The absence of the artist (1970), maar ook in het oeuvre van de vroeg gestorven Anna Verwey-Verschuure (1935-1980) worden zwart en wit ingezet om thema’s als identiteit, aanwezigheid en afwezigheid aan de orde te stellen. Ook de Argentijnse kunstenaar Jorge Baldessari (1953-2010) maakt optimaal gebruik van het contrast van zwart op wit in zijn geborduurd gedicht Gereedschap (1994-95). Het is een gesprek met gereedschap en de goddelijke schepper, die de mens het paradijs ontnam. In de meer abstracte werken van Lam de Wolf (*1949) en Elke Lutgerink (*1982) verschijnen zwart en wit als elkaars tegenpolen en continuüm.

WIT
Onschuld, zuiverheid, trouw
Wit wordt in veel culturen gezien als de kleur van onschuld en maagdelijkheid, zuiverheid, trouw en vrede. In het Westen geeft witte kleding en decoratie vandaag de dag symbolisch vorm aan vreugdevolle feesten rondom geboorte, doop en bruiloft. De kleur wordt ook gerelateerd aan de vrouw als maagd, moeder en verzorger. In de werken van Regula Maria Müller (*1961), Maria Roosen (*1957), Hinke Schreuders (*1969) en de sieraden van Felieke van der Leest (*1968) vinden deze thema’s een speelse en poëtische uitdrukking, maar zij nemen ook vrouwelijke rolpatronen onder de loep.

ZWART
Dood, rouw en het verborgene
De associaties die zwart oproept verschillen per cultuur en religie. Associaties met dood, mysterie en de schaduwkanten van de mens – maar ook met macht, adel en aanzien. Werken die subtiel de verborgen sensuele kant van de mens verbeelden zijn van Bart Hess (*1984) en de Braziliaanse kunstenaar Célio Braga (*1963). Bart Hess is voor zijn Stimulus: cord reflexes, Subject B.M. (2016) geïnspireerd door de tactiliteit van huid, en specifiek het bewegen van testikels. Deze interactieve installatie ontwikkelde hij deels in het TextielLab van het museum. Célio Braga’s objecten uit de Negros serie zijn diepzwarte vormen die verwijzen naar processen van dood, rouw en transformatie. Een fascinerende sculptuur die de traditionele verbeelding tart, is de Zwarte Madonna (2018) van Alet Pilon: een harige donkere gestalte, half dier, half mens, stoer met haar zwarte handschoenen, boots en holster. Tegelijkertijd houdt zij haar kind teder in haar armen als zinnebeeld van moederlijke zorg.

Beeld:
Traveling Cities anno 2014 – Karin van Dam, foto: Tom Haartsen
Wish I had 1 (Zwanenrok) – Alet Pilon