Het laatste oordeel

Na zijn sublieme La grande bellezza en virtuoze Youth, keerde Paolo Sorrentino (1970) zich tot God met zijn televisieserie The Young Pope (2016). In deze serie brengt de regisseur met Jude Law een verleidelijke en genadeloze Paus Pius XIII naar het Vaticaan. Deze jonge Amerikaan ontregelt het hele systeem: het is een paus die zich afvraagt of hij eigenlijk wel in God gelooft, die Cherry Coke Zero eist als ontbijt en die in zijn smetteloze, hagelwitte trainingspak rondjes rent door de Romeinse tuinen. En die een kardinaal van zijn biechtstoel blaast door te verklaren: ‘Ik heb niets op te biechten. Mijn enige zonde is dat mijn bewustzijn mij nergens van beschuldigt.’

Begin 2020 verschijnt het langverwachte vervolg: The New Pope. De trailer is veelbelovend. We zien hoe Jude Law in zijn witte speedo (zijn kruis als middelpunt van een stralenkrans) over een Venetiaans strand flaneert. Ondertussen maakt plaatsvervanger John Malkovich als Paus Johannes Paulus III zijn opwachting in het Vaticaan, omdat Law (zo is te zien in de laatste aflevering van het eerste deel) in coma is geraakt. Terwijl Law op het strand de show steelt, klinkt de eigentijdse soundtrack met opzwepende elektrische gitaren.

Ontstnappen

Vanuit Los Angeles praat Paolo Sorrentino over zijn nieuwste serie. De regisseur stond zichzelf toe een verhaal te vertellen dat mocht ontsnappen aan de rigide beperkingen die de geschiedenis oplegt: ‘Zowel voor The Young Pope als The New Pope wilde ik me zo min mogelijk laten leiden door de actualiteit. Ik heb personages en verhalen bedacht die voortkomen uit mijn eigen fantasie. Mijn bronnenonderzoek richtte zich vooral op het verleden en op de godsdienstige doctrine. Beide zijn fundamenteel voor het doorgronden van de mechanismen die dit instituut door de eeuwen heen overeind hebben gehouden, ondanks allerlei crises en intriges.’
Sorrentino is niet geïnteresseerd in het vertellen van een ‘realistisch verhaal’, zo verklaart hij. ‘Dat kun je beter aan de chroniqueurs en documentaire makers overlaten. Met de actualiteit houd ik me niet bezig. Zeker niet met een huidige paus als Franciscus, die dynamisch en onvoorspelbaar is. Ik zou het risico lopen dat de werkelijkheid me inhaalt.’

Ambities

Sorrentino omschrijft The New Pope als een reis langs ambivalente emoties en gedrag dat even mysterieus is als de schaduwen in de Sixtijnse Kapel. ‘The New Pope onderzoekt de ambities van twee grootse pausen die, in dienst van het hogere, vergeten moeten worden. Want als echte dienaren van God moeten zij naar de achtergrond verdwijnen om het geloof te laten floreren en de vrede te herstellen. Je zou het de utopie van puurheid kunnen noemen. Een puurheid waarnaar ze streven op hun pad naar soevereine religiositeit.’
Zo zien we in The Young Pope hoe Jude Law zich niet meer publiekelijk vertoont, maar slechts zijn stem laat galmen over het Sint Pietersplein, en hoe hij alle merchandise met zijn pauselijke hoofd verbiedt: ‘Ik heb geen beeltenis. Ik ben niemand. Alleen Christus bestaat’ – hij staat erop de Salinger, Kubrick of Banksy onder de pausen te worden. Dit blijkt een doeltreffende marketingtruc, want door zichzelf te mystificeren, vestigt hij niet alleen de aandacht op zijn boodschap, maar ook op zichzelf.

Ook in The New Pope zien we hoe die lange weg naar soevereiniteit is bezaaid met aardse obstakels, veroorzaakt door menselijke tekortkomingen: het afdrijven in fundamentalisme, de wereldse verlokkingen, de ijdelheid, het winstbejag, het verstrikt raken in angsten en ondeugden. Allemaal hindernissen die het grote plan verduisteren. Sorrentino: ‘De grote vraag is dus of onze twee pausen erin slagen om hun heilige, niet meer bij deze tijd passende project te verwezenlijken. Kunnen zij zichzelf wegcijferen om de mensheid te verlossen?’

Nagebouwd Vaticaan

De intriges spelen zich af tegen de onwaarschijnlijke achtergrond van een nagebouwd Vaticaan. Voor Sorrentino’s versie van het Vaticaan werden van sommige ruimtes en kunstwerken exacte kopieën gemaakt. Denk aan de Sixtijnse Kapel, het bronzen baldakijn van Bernini en de marmeren Pietà, die Michelangelo op 24 jarige leeftijd maakte. Ook werd maandenlang gewerkt aan de kostuums, juwelen en andere rekwisieten. Sorrentino: ‘Ik houd van het contrast tussen een verzonnen vertelling en een hyperrealistische setting.’

Het Vaticaan is altijd een heilige plaats voor de kunsten geweest. De kern van de Vaticaancollectie gaat terug tot een verzameling musea die Paus Julius II in de zestiende eeuw oprichtte. Tegenwoordig omvat het Vaticaan wereldberoemde en onvervangbare kunstschatten. Sorrentino: ‘Ik had een kunstkabinet vol wonderen tot mijn beschikking die ons nog altijd in vervoering brengen. Bij het selecteren van de werken voor de serie ben ik op mijn smaak afgegaan, precies zoals ik doe bij alles wat ik maak.’
Welk kunstwerk de meeste indruk op hem maakte? ‘Het is vrijwel onmogelijk om te kiezen, maar dan zeg ik toch: Het Laatste Oordeel van Michelangelo. Het lijkt zo voor de hand liggend, maar ik ga liever voor schoonheid en banaliteit dan voor originaliteit tegen elke prijs.’

Verleiding

Doet Sorrentino, met zijn sublieme beeldtaal, meeslepende muziekkeuze en het betrekken van beeldende kunst in het verhaal, eigenlijk niet precies hetzelfde als wat de kerk eeuwenlang deed: kunst inzetten om de kijker in hogere sferen te brengen en te verleiden? ‘Misschien heb je gelijk. Zolang de kerk de voornaamste opdrachtgever was van de kunst, diende de kunst in de eerste plaats de menselijke verleiding.’

Is die taak van kunst veranderd nu het geloof een minder prominente rol lijkt te spelen in het dagelijks leven? Sorrentino: ‘Ik zou niet durven beweren dat het geloof vandaag de dag een minder prominente plaats in de maatschappij inneemt. De rol en betekenis van het geloof zijn ongetwijfeld veranderd, en terecht, maar daarnaast wordt het sociale en politieke leven van talloze mensen er over de hele wereld nog altijd sterk door beïnvloed.’
De serie gaat volgens Sorrentino dan ook over hoe je God kunt zoeken, vinden, en ook weer kwijt kunt raken. Het laatste oordeel laat Sorrentino echter in het midden. De kijker bepaalt zelf of hij na het zien van de serie God heeft gevonden, hem voor altijd kwijt is, of van niets meer zeker is.

Geloof

Volgens hoofdrolspeler Jude Law bevraagt de serie op poëtische en impressionistische wijze het geloof: ‘Het geloof in onszelf. Het geloof in anderen. Het geloof in een systeem.’ En waar kan dit beter dan in het Vaticaan? Sorrentino: ‘Ik zie het Vaticaan als een plaats van symboliek, de paus en de kerkelijke macht. En ik nam deze iconische plek als brandend middelpunt om te vertellen over wat mij ten diepste interesseert: mannen en vrouwen in al hun zwakheden en tegenstrijdigheden.’