De wijsheid van het lichaam

‘Ja, prachtig. I really love it. Ik heb nog geen tijd gehad om je te bedanken. Je bent een goede fotograaf, maar dat heb je vast al vaker gehoord (lacht).’

‘Rob, je moet doen wat je wilt doen. We maken er gewoon het beste van.’

‘Ik doe performances, wat betekent dat ik een heel directe band heb met de mensen die zich met mij in een ruimte bevinden. Ik zoek de grenzen van mijn lichaam op, terwijl anderen daar getuige van zijn. Dat is soms heftig.

Mijn relatie met het publiek is in de loop van vijftig jaar veranderd. Bij Rhythm 0 wilde ik kijken hoe ver het publiek zou gaan. Die performance ging over angst; tijdens die performance bevrijdde ik me van mijn angst. Daardoor werd ik een soort spiegel voor de toeschouwers: als ik die angsten kon loslaten, dan konden zij dat ook.

In The Artist is Present was de relatie met de toeschouwer op een andere manier heftig omdat ik een een-op-een-relatie creëerde. Daar was juist de intimiteit intens. Daarna, in de Serpentine Gallery in London (de performance 512 Hours uit 2014, red.), wérd het publiek het werk. Ontdaan van al hun spullen – telefoons, tassen – ondergingen de toeschouwers niets anders dan totale stilte. Toen deed ik iets met hén, in plaats van dat zij iets met mij deden.

Elke performance heeft een ander concept. Het gaat mij erom dat ik het publiek erbij kan betrekken, zodat het dezelfde ervaring doormaakt als ik. Ervaring is niet hetzelfde als ergens naar kijken of ergens over lezen. Ervaring is dat je ergens deel van uitmaakt.’

‘Dat klopt. Iedereen kan tegenover me gaan zitten: een ontzettend leuk iemand, maar ook een dronkenlap of een gek die drugs heeft gebruikt. Bij Rhythm 0 wilde een van de toeschouwers echt dat pistool op me richten. De energie die ik bij mensen voel, is niet altijd positief, maar dan moet ik toch door. Het is dus heel belangrijk hoe ik met negatieve energie omga. Ik heb wel meegemaakt dat ik er fysiek onpasselijk van werd.’

‘Als ik een performance doe, verklaar ik de gehele ruimte van de performance tot de ruimte waar alles gebeurt. Op het moment dat je die betreedt, is alles wat voorvalt onderdeel van het werk. Of de elektriciteit nu uitvalt, er een aardbeving plaatsvindt of ze je doodschieten: alles wat gebeurt, ís het kunstwerk. Ik heb het niet in de hand. Ik accepteer die situatie, anders zou ik dit niet kunnen doen. Dat is het kader. Maar ik bepaal hoelang het duurt. Dat kan drie uur zijn, zes uur, twintig dagen.’

‘Ik kan die focus natuurlijk nooit permanent volhouden. Dat is heel zwaar. Scheppen is zoiets als baren. Je stopt er al je energie in om iets te maken wat beter is dan jijzelf. Hoe beter het is, hoe dieper je kunt zinken in je gewone leven. Neem popsterren. Kun je je voorstellen hoe het is om na een concert met de energie van al die tienduizenden mensen om te gaan? Als het optreden voorbij is en het publiek de zaal verlaat, zit al die energie nog in je systeem. Daarom nemen sterren vaak drugs of worden ze dronken. Om weer rustig te worden. Dat is een heel destructieve manier om met energie om te gaan. Dat vind ik interessant, daar probeer ik van te leren. Al mijn hele leven probeer ik te leren energie positief te gebruiken.’

‘Niemand vindt de juiste balans.’

‘Het goede nieuws is dat je niet de enige bent.’

‘Zeker! Er zijn momenten in het leven dat je geen ideeën hebt. Soms duurt zo’n moment te lang. Ik raakte daar dan weer zo van in paniek dat ik lange tijd helemáál geen ideeën kreeg. Weet je wat ik in die vijftig jaar geleerd heb? Dat die periodes zich nu eenmaal voordoen. Ik laat ze voor wat ze zijn, doe er niets aan. Ze horen bij het creatieve proces. Het komt wel weer goed, zoals er na regen zonneschijn komt. Het enige dat je op zulke momenten moet doen, is leven. Dwing de kunst niet, dan is die niet organisch. Goed werk maak je bijna moeiteloos.’

‘Dat heet synchroniciteit. Als je je overgeeft aan het moment, gebeurt wat er moet gebeuren. Daar moet je voor openstaan, want vaak zit ons verstand ons in de weg. Als je te veel nadenkt, belemmert dat je natuurlijke manier van doen. Het lichaam is wijs op een manier waar het verstand niet aan kan tippen.’

‘Neem die reis van jou vorig jaar op je motor. Soms rijd je maar door en word je doodmoe. Je put je lichaam zo uit dat je ophoudt met denken. We zijn altijd maar aan het denken. Iemand heeft gezegd dat je alleen níét denkt wanneer je niest of een orgasme hebt. Jezelf uitputten, tot het uiterste gaan, is ook een manier om het denken te stoppen. Dat je zo moe bent dat je niet meer kunt nadenken. Het gevoel van rust dat je dan ervaart, is ongelofelijk.’

‘Schat, laat het me vooral weten als je die hebt gevonden, want mij is het niet gelukt (lacht). Ik zou er alles voor over hebben om een oplossing te vinden. Je kunt een berg op twee manieren beklimmen. Je kunt in je eentje gaan. Dan zijn er ontelbare paden, raak je verdwaald en kom je met veel moeite boven. Of je kunt een gids nemen die er al vaak is geweest en die je rechtstreeks naar de top leidt. Mocht ik in mijn leven nog eens zo iemand tegenkomen, dan zal het me veel minder moeite kosten om de top te bereiken, maar dat is nog niet gebeurd.
Fijn, dit gesprek. Een journalist zou deze vragen niet stellen en ik zou niet op zo’n vrije manier over dit soort dingen praten. Vertel eens: hoe ging dat dan bij jou, op je motor? Wat voelde je op je reis?’

‘De motor wordt een essentieel onderdeel van je lichaam. Je wordt er één mee, en dan wordt het inderdaad een soort mediteren. Het ís mediteren. Het idee van onthechting en vrijheid, de wind en de natuur voelen, dat is zó belangrijk.’

‘O mijn god, ik heb zo veel mensen ontmoet! ‘Ik kan me nog heel goed de belangrijkste leraar van de dalai lama herinneren. Hij tikte zachtjes met zijn vinger op mijn voorhoofd. Ik heb uren gehuild zonder te weten waarom. Dat was iets heel spiritueels. En in The Artist is Present ontmoette ik een meisje waar ik pijn van in mijn lijf voelde, elke keer dat ik naar haar keek. Alsof ze messen in mijn lijf gooide. Ik ben heel gevoelig voor de energie van anderen, dus dat heb ik bijna dagelijks.’

‘Sommige mensen maken grote indruk op me, andere helemaal niet. Er lopen zo veel mensen rond zonder ziel. Het zijn net robots. Andere mensen zijn ontzettend sterk, hebben een enorme energie om zich heen hangen. Daar reageer ik op. Die mensen blijven me bij.’

‘Moeilijk. Maar ik denk altijd na over waaróm ik iets doe. Er is in 2012 een documentaire over me gemaakt. Daar wilde ik aan meewerken omdat ik het belangrijk vind om het publiek een idee te geven van hoe je een performance maakt. Mensen zien performances al snel als vermaak en flauwekul. Lange tijd nam niemand ze serieus. Dit boek maakte ik omdat ik mensen wil inspireren: geef nooit je droom op, volg je instinct. Weet je, ik word dit jaar 70 en ik zie dit boek als een frisse, nieuwe start. Ik kan datgene wat ik heb gedaan achter me laten. Ik ben 100 procent gelukkig nu.’