Paradijsmakers

Design- en leeftuinen, sier- en beeldentuin zijn het werk van kunstenaars. Vaak dienden die lusthoven zelf weer tot vermaak of inspiratie van schilders en schrijvers. Zonder tuinen had de kunst er heel anders uitgezien.

De tuinman heeft weleens dienstgedaan als literair figuur. Heel verdienstelijk was dat niet. In het beroemde gedicht van P.N. van Eijck, De tuinman en de dood, is hij een bangebroek die de dood probeert te ontvluchten – totdat die hem zelf in Ispahaan komt halen. In Being There, de roman van Jerzy Kosinksi, wordt de tuinman per ongeluk aangezien voor een wijs man. Terwijl deze Chance Gardiner rustig rebbelt over werken in tuinen en ‘groeien met de seizoenen’, worden zijn woorden uitgelegd als diepzinnige aanwijzingen voor handel en politiek.

Er is een arbeidsdeling op te stellen van tuinmakers: tuinman en botanist, ontwerper en architect, en uiteindelijk tuinkunstenaar. Prestigieuze vakprijzen (de Maaskant-prijs aan de jonge ontwerpers van Lost Landscapes; eerder voor de befaamde Piet Oudolf) voor architecten onderstrepen de waarde van man-made tuinen. Tegelijkertijd neemt de variatie almaar toe: er zijn designtuinen, leeftuinen, natuurlijke tuinen, kindvriendelijke tuinen, moes-, grint-, park-, sier- en beeldentuinen. Allemaal verwijzen ze naar de cultivering van de wilde natuur. Maar ondertussen ook naar de professie van ‘paradijsmakers’. De wortels daarvan zijn overigens al oud: de Chinese siertuin stamt uit de zesde eeuw.

Majorelleblauw

Al die kleine, of meestal grote, lusthoven dienden zelf ook vaak tot vermaak en inspiratie voor andere kunstenaars. Vermaard is de exotische tuin in Marrakech van mode-ontwerper Yves Saint-Laurent, de Majorelletuin van de hand van Jacques Majorelle. Het kobaltblauw dat de vele decoraties in de tuin en het atelier kleurt, werd later naar deze kunstenaar vernoemd: Majorelleblauw.

Jardin Majorelle, Marrakesh

Veel schrijvers, dichters en schilders hadden een weldadige tuin. Claude Monet had zonder zijn buiten in het Normandische Giverny nooit zijn befaamde Japanse brug, de treurwilgen en waterlelies kunnen schilderen. Goethe had nooit zijn tuinfilosofie kunnen ontwikkelen zonder zijn liefelijke tuin in Weimar.

De tuin van Goethe

En dan was er natuurlijk Sissinghurst’s garden bij het gelijknamige kasteel in Kent, waar in de jaren dertig van de vorige eeuw de dichteres en tuinschrijfster Vita Sackville-West haar dromen waarmaakte. Sackville, toen al een gevierd ‘tuincorrespondent’ voor The Observer, omschreef haar tuin als een huis: compleet met deuren, muren en kamers met verschillende sferen en kleuren. En overal een passend samenspel van bloemen.

Sissinghurst Gardens

Haar tuin moet menig maal als decor hebben gefungeerd voor de vele relaties met mannen en vrouwen die ze had. De bekendste daarvan was zonder twijfel de schrijfster Virginia Woolf. En ook die had een beroemde tuin, rondom haar schrijfdomein Monk’s House in Sussex. In haar moderne roman Kew Gardens creëert ze een omgeving waarin haar personages veelvuldig verpozen in de zomerse lusthof.

De tuin van Virginia Woolf

Bomen in huis

‘Buiten’ stond lange tijd voor de natuur, zoals ‘binnen’ voor cultuur. Hedendaagse kunstenaars en architecten vermengden die visie, met de tuin als brug. Ook huizen kunnen ‘groen’ zijn, opgetrokken uit natuurlijke materialen. En tuinen zijn schoonheid, voorwaarden voor leven. De Braziliaans-Italiaanse ontwerper Lina Bo Bardi heeft die symbiose tot haar handelsmerk gemaakt. Ze ontwierp vele gebouwen wereldwijd, waaronder het Museu de Arte de São Paulo. In 1951 trok Bo Bardi met haar man in haar zelfontworpen Casa de Vidro (huis van glas) aan de rand van het Braziliaanse regenwoud. Het huis zelf staat op stelten, waardoor de natuur eromheen vrij spel heeft. En het is, evenals de binnenplaats, van alle kanten open: bomen groeien in het hart van het huis.

Casa de Vidro

Tuinen kunnen ook onderdak bieden aan andere kunstvormen. De befaamde Toscaanse tuin van Daniel Spoerri, Il Gardino, staat vol fascinerende beeldhouwwerken en installaties, van in totaal meer dan veertig kunstenaars.

Beelden in Il Gardino

En trouwens, laten we de vele zoo’s niet vergeten – inderdaad, tuinen met dieren. Terwijl het aandeel van die bewoners steeds meer onder druk staat, neemt het belang van de tuinkunst toe. Zo trekt het onlangs vernieuwde Artis bezoekers nadrukkelijk ook met zijn historische stadspark en groenaanleg. De monumentale bibliotheek bood al onderdak aan onder meer de bijzondere collectie botanische boeken. De klassieke dierentuin was, als verlicht knooppunt van natuur, cultuur en erfgoed, haar tijd vooruit.