Zie de mens

Voor Museum de Fundatie stelde Hans den Hartog Jager de tentoonstelling Zie de mens. 100 jaar, 100 gezichten samen. Aanvankelijk een wild idee, waarvan de haalbaarheid niet zo hoog leek. Hieronder beschrijft hij hoe het toch lukte.

‘Eigenlijk kan dit helemaal niet’. Dat was de eerste gedachte die in me opkwam nadat de euforie was ingedaald over m’n idee, hét idee dat de volgende twee jaar van m’n leven zou gaan domineren. Het was er in een flits: als ik nu eens een tentoonstelling maakte van honderd portretten uit de afgelopen honderd jaar en dan precies elk jaar één? Dat zou toch een krachtig, overzichtelijk, prachtig beeld opleveren van de eeuw, zowel in de kunst als de politiek en de geschiedenis… Ik zag het al voor me, één grote galerie van koppen, gemaakt door kunstenaars als Picasso, Dumas, Bacon, Dijkstra, Emin, Warhol, Richter die de toeschouwer via hun modellen een artistiek spiegelbeeld van de eeuw zouden voorhouden. Ooit zei een collega bij NRC Handelsblad tegen me dat niets een krantenpagina zo aantrekkelijk maakt als een foto met een gezicht erop – en dat was altijd blijven knagen. Mensen doen niets liever dan kijken naar anderen mensen, zo toetsen, projecteren ze hun eigen twijfels, verlangens, angsten, ideeën – en daarvoor is het portret het ideale genre.

Maar toen kwam de domper: honderd portretten, precies uit elk jaar één, dat was natuurlijk gekkenwerk. Hoe krijg je zo’n puzzel passend? En vooral: hoe zorgde ik ervoor dat het niveau van die portretten hoog genoeg zou zijn om m’n universele ambitie waar te maken? Dat geeft, nu ruim twee jaar later, het meeste voldoening: dat de tentoonstelling en het boek, die nu allebei Zie de mens heten, de verwachting die ik zelf twee jaar geleden nauwelijks durfde te hebben, ruim hebben overtroffen. Dat ging niet zomaar, natuurlijk niet, maar blijkbaar sprak het concept zoveel musea, galeries, kunstenaars en particuliere bruikleengevers aan dat ze ons de mooiste, meest eigenzinnige werken uit hun collectie gunden: Francis Bacons Sphinx uit Tokio bijvoorbeeld, Picasso’s Nature Morte au guéridon uit Parijs, Gerhard Richters Porträt Dr. Knobloch uit Dresden, ga zo maar door. Daardoor hangt die portrettengalerij er nu, in Zwolle, en staat hij in het boek, en als ik er naar kijk besef ik dat, zonder dat ik dat had durven hopen, het geheel de afzonderlijke portretten ruimschoots overstijgt. Deze honderd ‘mensen’, waar ook een reus, een januskop, een plattegrond en een opengesneden ei tussen zitten, tonen ons het beeld van de eeuw in al zijn rijkdom en veelkantigheid – en toch zijn ze voor iedereen herkenbaar.

Foto: Sanne Glasbergen