Plantblind | Waarom we kijken maar niet zien

Hoewel verleiden hun manier van overleven is, hebben planten nog altijd moeite om onze aandacht te trekken. Kunstenaars helpen ons plantblindheid te overwinnen en onze ogen te openen voor de mystieke wereld van deze mede-aardbewoners.

tekst GIOVANNI ALOI

Eindelijk zien we ze. Of misschien begint het ons nu pas op te vallen hoe wonderschoon ze werkelijk zijn. In 1999 bedachten plantkundigen James H. Wandersee en Elisabeth E. Schussler de term ‘plantblindheid’ om het cognitieve fenomeen te verklaren waardoor mensen planten zowel in onze cultuur als in het dagelijks leven over het hoofd zien. Kunstenaars en plantkundigen hebben altijd veel tijd en moeite gestoken in het bestuderen van planten en we weten nu meer over het leven van planten dan ooit. Toch spelen planten in het leven van de meeste mensen nauwelijks een rol.

Albrecht Durer, The Large Piece of Turf, 1503, watercolor and opaque colors, heightened with opaque white, 40.8 × 31.5 cm, Albertina Collection, Vienna

Voor inheemse culturen zijn planten van oudsher van fundamentele betekenis geweest in de mythologie, rituelen, kleding en voeding – ze worden vaak gezien als op zichzelf staande goden of als tussenpersonen tussen de materiële en spirituele wereld die de mens met de aarde verbinden. Niet alle culturen lijden aan plantblindheid zoals mensen in de westerse wereld.  

Sinds de ontdekking van Amerika zorgden de kolonialistische benadering en kapitalistische logica voor een groeiende afstand tot de natuur. Een kantelpunt kwam rond 1850, toen de industriële revolutie onverbiddelijk en drastisch het leven op deze planeet veranderde. Vervuiling, ontbossing, de opkomst van monoculturen in de akkerbouw, mijnbouw, fabriekslandbouw en toenemende verstedelijking. Toen door technologische vooruitgang en mechanisatie van arbeid het leven versnelde en huizen gevuld werden met grote hoeveelheden onnodige en goedkope spullen, begon men in de victoriaanse tijd planten en dieren te beschouwen als souvenirs van een vervlogen tijd: taxidermie, opgeprikte vlinders, gedroogde bloemen, verzamelingen van varens en orchideeën. Mensen dachten toen dat het kijken naar herinneringen aan de natuur, in hun huizen of in musea, hen verbonden zou houden met de natuur. Maar die band bleek op meerdere manieren oppervlakkig. 

Naoko Benom-Miura, Jazz Blue, 2018, acrylic on paper, 106.7 × 78.7 cm

Onbedoeld werd het idee uitgedragen dat de natuur handelswaar is, een object om te bezitten, een bron om te exploiteren of een plek om te recreëren. Aan de basis van deze misvatting over de natuur, die de westerse logica en cultuur het afgelopen millennium heeft doordrongen en bepaald, ligt plantblindheid. Pas als we de rol die planten in ons leven spelen grondig heroverwegen kunnen we onze relatie met de aarde als geheel opnieuw vorm gaan geven. Daarom is er recentelijk – midden in een diepgaande ecologische crisis – een piek waar te nemen in de belangstelling voor alles wat plantaardig is. Kunstenaars die een botanische revolutie leiden zouden ons kunnen helpen om planten te zien buiten de culturele structuren die onze wereld hebben verarmd. 

Lees het hele artikel in See All This #30 – Paradise Found met Piet Oudolf.
Bestel het nummer hier >

Over de auteur

Giovanni Aloi is auteur en curator, gespecialiseerd in de rol van natuur in de kunst. Hij doceert aan de School of the Art Institute of Chicago en is hoofdredacteur van Antennae: The Journal of Nature in Visual Culture. 

headerbeeld: Justine Kurland, Orchard, 1998, courtesy de kunstenaar