Kunst in het oerwoud

Renzo Martens werkt aan een kunstcentrum in het oerwoud van Congo dat naar verwachting in het voorjaar van 2017 wordt geopend. Deze week vindt daar, van 22 t/m 24 september, een conferentie plaats over hoe kunst politieke en economische structuren kan veranderen. Renzo zal met regelmaat een blog posten over de ontwikkelingen van zijn indrukwekkende project.

Gastblog door Renzo Martens

We zijn druk bezig met de voorbereidingen voor de derde conferentie The Matter Of Critique, waar we zullen bespreken hoe kunst niet enkel op politieke en economische structuren kan reflecteren, maar ze ook kan veranderen. We nodigden daarvoor fantastische denkers uit – historici, schrijvers, curatoren – die ieder vanuit hun eigen expertise hun verhaal zullen vertellen.

Ik ben terwijl ik dit schrijf nog in Nederland, en reis met de trein naar Rotterdam, waar ik een afspraak heb bij het architectenbureau OMA. Ik spreek daar met managing partner David Gianotten, die verantwoordelijk is voor het ontwerp van ons onderzoekscentrum in Lusanga. Ondertussen wordt in Congo door een aantal medewerkers dag en nacht gewerkt om het centrum af te krijgen voor de conferentie, volgende week.

Unilever

Het onderzoekscentrum wordt gebouwd in Lusanga, het voormalige Leverville, waar de Britse zeepproducent Lever Brothers (later Unilever) in 1911 hun eerste plantages stichtten. Deze streek werd toen nog bevolkt door de BaPende, een volk dat vóór de kolonisatie uitblonk in het maken van maskers en beelden. Nadat de BaPende vanaf 1911 gedwongen werden onbetaalde arbeid te verrichten op de plantages van Unilever, exporteerden missionarissen hun beste stukken naar de Verenigde Staten en Europa, waar ze een plek vonden in musea en particuliere collecties, en waar ze kunstenaars als Picasso en Matisse zouden inspireren. Tegelijkertijd werd de lokale bevolking verboden nog langer dit duivelse houtsnijwerk te maken.

Nu, bijna honderd jaar later is er veel veranderd – wereldwijd worden prachtige exposities georganiseerd van nieuwe Afrikaanse kunst, en Unilever heeft juist veel in kunst geïnvesteerd. Tot enkele jaren geleden financierde het concern de Unilever Series in het Londense Tate Modern, met bijdragen van Bruce Nauman, Carsten Holler en Tino Sehgal. Mede mogelijk gemaakt door de de hoeksteen van hun business empire, de palmolieplantages in Congo.

Staatsieportret op een arbeidershuisje

Nog even wat gedoe in Lusanga. De Belgische kunstenaar Luc Tuymans zal tijdens de conferentie een van zijn meesterwerken laten zien, het portret van Patrice Lumumba, de eerste premier van het vroegere Zaïre, dat hij voor het eerst toonde op de Biënnale van Venetië in 2001. Tijdens de conferentie wordt het geprojecteerd op de muur van het arbeidershuisjes van Ernest Kawata, 83 jaar oud en verzwakt door een leven van hard werken op de palmolieplantages voor Blue Band, zonder pensioen. Maar is de muur wel glad genoeg, is de projector goed, en waar moet Ernest slapen tijdens de dagen van de conferentie?

Economische vooruitgang

Op de plantage gaan we doen wat in allerlei Europese steden ook gebeurt: door middel van kunst, geëxposeerd in white cubes de huizenprijzen omhoogstuwen, een goed imago opbouwen, de economie diversifiëren en schoonheid genereren. Op de plantages die dit alles gefinancierd hebben, de ground zero van mondiale economische ongelijkheid, de Unilever-plantages in Congo.

En anders dan in de Europese steden worden de bewoners door dit proces van gentrificatie hier niet weggejaagd. Samen met de Cercle d’Art des Travailleurs de Plantation Congolaise (CATPC) hebben we een plan gemaakt om kapitaal aan te trekken. De beelden die de lokale kunstenaars hier in klei maken, worden in het Westen in chocola gegoten en daar in galeries en musea verkocht. Zo zal de zoon van Ernest Kawata, Jean, volgend jaar zijn sculpturen tonen in het Sculpture Center in New York.

De leden van de CATPC met hun voorzitter René Ngongo, Lusanga 2016

De CATPC investeert de opbrengsten van deze chocolade zelfportretten in het oprichten van nieuwe, duurzame cacaoplantages in eigen beheer, waarvan de inkomsten van henzelf zijn.

De volgende stap is natuurlijk om die white cube terug te brengen naar de plek waar ze ontstaan is.

Voorwaarts!

The Matter of Critique wordt mede georganiseerd met de Cercle d’Art des Travailleurs de Plantation Congolaise (CATPC), antropoloog Katrien Pype (Congo Research Network, KU Leuven) en Edmond Mayambo (docent aan het Institut Supérieur Pédagogique Kikwit).

De solotentoonstelling van CATPC in het Sculpture Center in NYC 21 januari – tot 27 maart