De ongemakkelijke chocolade waarheid

Het is niet het meest vanzelfsprekende materiaal voor kunst. Ook niet het meest houdbare. Toch zijn er kunstenaars die kunst maken van… chocolade. Mooi, maar met een ongemakkelijk boodschap.

‘See, only a chocolate Jesus can satisfy my soul’, zingt de krakende stem van Tom Waits sarcastisch in Chocolate Jesus, een humoristische kritiek op de commercialisering van religie en christelijke feestdagen.

Tom Waits is niet de enige artiest die chocolade gebruikt als metafoor voor hebzucht of massaconsumptie. Zo kun je Charlie and the Chocolate Factory van Roald Dahl zien als een pleidooi voor zelfbeheersing, te midden van alle overvloed om ons heen. In de geest van Dahl veranderde kunstenaar Paul McCarthy in 2007 een kunstgalerij in New York in een chocoladefabriek, waar een machine honderden chocolademiniaturen van zijn beeld Santa Claus (Kabouter Buttplug voor Rotterdammers) produceerde. Het legt de ongemakkelijke dubbele functie bloot van de tot koopwaar verworden heilige.

Paul McCarthy, Chocolate Santa Claus, 2007. Foto: Didier Plowy / courtesy Monnaie de Paris

My Sweet Lord

In datzelfde jaar ging beeldhouwer Cosimo Cavallaro nog een stap verder met My Sweet Lord (1997). Een levensgroot chocolade Jezusbeeld, armen gespreid en volledig naakt, liggend op een witte kribbe. Het zou in 2007 in de week voor Pasen tentoongesteld worden in New York, maar na vele bedreigingen en grote bezwaren van katholieke organisaties besloot Cavallaro de tentoonstelling af te blazen.

Cosimo Cavallaro, ‘My Sweet Lord’, 2007. Foto: http://museumblog.winterthur.org

Chocolade zelfportret

Vier decennia eerder maakte Dieter Roth P.O.TH.A.A.VFB (Portrait Of The Artist As Vogelfutterbüste, 1969); een buste van zichzelf, gemaakt van chocolade en vogelzaad, bedoeld om buiten te staan en opgegeten te worden. Voor Basel on the Rhine (1969), smeerde hij een laag chocolade over een metalen plaat. Kunst ontworpen om na verloop van tijd te vergaan.

Dieter Roth P.O.TH.A.A.VFB (Portrait Of The Artist As Vogelfutterbüste), 1969. MOMA New York, © 2013 Estate of Dieter Roth. Fotos: John Wronn

Likken en schuimen

Janine Antoni maakte veertien bustes van zichzelf, zeven van zeep, zeven van chocolade. Met het kunstwerk Lick and Lather (1993) (likken en schuimen) maakte ze letterlijk een lustobject van zichzelf. Dat chocolade ook de zelfbeheersing van museumbezoekers flink op de proef stelt, bleek uit het feit dat er uit een aantal van de bustes flinke stukken waren afgebeten.

Janine Antoni, Lick and Lather, 1993. © Janine Antoni. Courtesy of the artist and Luhring Augustine, New York

Chocolade uit Zuid-Congo

Ook de Nederlandse kunstenaar Renzo Martens werkt in zijn kunst met chocolade. In See All This #3 kun je lezen hoe hij door David Gianotten van OMA een kunstcentrum liet ontwerpen in het oerwoud van Zuid-Congo, midden tussen de cacaoplantages. Volgens Martens is er iets goed mis met het kunstsysteem. Want zelfs kunst die discriminatie, ongelijkheid en armoede aan de kaak wil stellen, levert alleen maar geld op voor de rijkste bevolkingsgroepen. Daarom exposeert hij in zijn nieuwe kunstcentrum in Congo zowel internationale als lokale kunst. “Zodat kunst ook in materieel opzicht iets gaat betekenen voor uitgesloten mensen. Niet alleen in symbolische zin.”

Om plantagearbeiders een groter podium te geven dan de cacao opslagplaatsen van Amsterdam, maken zij zelfportretten in chocolade, zodat ze op de Westerse kunstmarkt kunnen worden geëxposeerd en geconsumeerd. Of de economische situatie in de omliggende dorpen hiermee verbetert, weet Martens niet zeker. Hij is zich bewust van de dunne lijn tussen verbeteraar en uitbuiter en is in het interview in See All This #3 eerlijk over de dilemma’s die hij tegenkomt. Bijvoorbeeld toen hij de chocolade beelden onder zijn eigen naam exposeerde:

“Kunstwerken van naamloze plantagearbeiders krijgen geen kans, tenzij ze een breekijzer hebben, zich verbinden aan een bekende kunstenaarsnaam, iemand met een reputatie – dan krijgt hun werk plotseling ook betekenis.”

Win een chocolade buste

Zelfportret van Djonga Bismar, gegoten in 500 gram pure Barry Callebaut chocolade met lavendel en zeezout, 8,5x9x9 cm. Foto: Robin de Puy

Hiernaast zie je een beeldje uit het project van Renzo Martens: een zelfportret van Djonga Bismar, gegoten in 500 gram pure Barry Callebaut chocolade. En See All This geeft zo’n chocolade buste weg. Niet zomaar één, maar de eerste van een serie van vijf die wordt gemaakt met een unieke toegevoegde smaak: lavendel-zeezout.

Wil je dit bijzondere kunstwerk van chocolade én de prachtige, gesigneerde foto die Robin de Puy ervan maakte in je bezit krijgen? Je hoeft maar twee dingen te doen: zorg dat je abonnee bent van See All This én post vervolgens een leuk bericht onder de blog van Renzo Martens. Doe dit uiterlijk 30 september. De winnaar maken we begin oktober bekend op onze website.

Tot slot, voor wie het aankan, laten kunstenaars Lernert & Sander in deze korte video een aantal  manieren zien om een chocolade konijn te smelten.