De kunst van carnaval

Wekenlang toegewijd timmeren aan een prachtige praalwagen, of een paar dagen leven op bier en kroketten terwijl je verkleed als Donald Trump met vrienden en vreemden door de stad struikelt. Carnaval is het meest uitbundige volksfeest in Nederland.

Of je het nu jaarlijks viert of nog nooit hebt meegemaakt, waarschijnlijk weet je dat carnaval deels rooms-katholieke wortels heeft. Een eetfestijn om je lichaam van de nodige reserves te voorzien, vlak voor de vastentijd van veertig dagen aanbreekt. In de loop van de tijd is het element van vasten misschien wat naar de achtergrond verdwenen, het eten en drinken heeft aan populariteit niet ingeleverd.

Het grote verschil tussen feestende massa’s mensen en de vrome christelijke vastentijd was voor veel schilders een dankbaar onderwerp.

Pieter Bruegel, The Fight Between Carnival and Lent, 1559

Pieter Bruegel de Oude, The Fight Between Carnival and Lent, Kunsthistorisches Museum, Wenen

De gelaagde, verhalende werken van schilders als Jheronimus Bosch of Pieter Bruegel moet je eigenlijk niet op je beeldscherm bekijken. Juist vanwege de details moet je er bijna met je neus bovenop staan. Op het doek van The Fight Between Carnival and Lent schildert Pieter Bruegel de Oude (1525 – 1569) twee werelden. Die van feest en overvloed en die van religieuze vroomheid. Links de pub, rechts de kerk. Een dikke Carnaval zit op een groot drankvat met een varken op spies in zijn hand. Lent zit uitgemergeld op een kar met vijf broden en een spatel met twee vissen. Voor wie het doek rustig in detail wil bekijken is hier een grote versie waarop je in kunt zoomen. We raden het van harte aan.

Jan Miense Molenaer, Battle Between Carnival and Lent, 1633-1634

Jan Miense Molenaer, Battle between carnival and lent, c. 1633-34, Indianapolis Museum of Art, Indianapolis

Een iets gewelddadiger tafereel schilderde Jan Miense Molenaer (1610 – 1668) op het doek Battle Between Carnival and Lent. Carnaval houdt Lent op de voorgrond in een wurggreep met een opgeheven schuimspatel in de hand, terwijl zijn kleurrijk gevolg een groepje monniken belaagt met voedsel en keukengerei. Helemaal in het midden biedt een feestganger een vastende katholiek een drankje aan.

James Ensor, Carnaval en Flandre, ca 1929

James Ensor: Carnaval en Flandre, 1929. c/o Pictoright Amsterdam/Stedelijk Museum Amsterdam

De Vlaamse schilder James Ensor (1860 – 1949) gaf een ander dubbel gevoel aan het carnavalsfeest. Op het eerste gezicht zie je een rij vrolijke, verklede carnavalsvierders, maar wie beter kijkt ziet dat ze in werkelijkheid juichen om twee katten die net een vogel aan stukken hebben gescheurd. Zo krijgt de gemaskerde massa plots een boosaardig, ridicuul karakter. Een rode draad in het werk van Ensor.

Francisco Goya, Absurdity Of Carnival, 1815-1818

Fransisco Goya, Disparate de carnaval, 1815-1819. © Museo Nacional del Prado

Misschien wel de grimmigste afbeelding van Carnaval is deze ets van Francisco Goya (1746 – 1828), wiens werken op latere leeftijd steeds duisterdere werden.

Niet alleen schilders bogen zich over het onderwerp Carnaval. Ook nu zijn er kunstenaars die het feest aangrijpen om ons visuele verhalen te vertellen.

Tom Janssen, Carnaval – Grashoek, 2010

Tom Janssen, Carnaval – Grashoek, februari 2010. ©Tom Janssen

Fotograaf Tom Janssen (1988) bezocht met zijn camera meer dan vijftig optochten en parades met praalwagens in heel Nederland. De foto’s bundelde hij in zijn boek Parade. Van een carnavalsoptocht in het Limburgse Grashoek maakte hij deze foto.

Morad Bouchakour, Carnaval, 2002

Carnaval, Morad Bouchakour. © Morad Bouchakour

Morad Bouchakour (1965) legde typische scènes uit de Nederlandse feestcultuur vast in de geweldige en ongetwijfeld voor iedereen herkenbare serie Feest!. Natuurlijk mag Carnaval dan niet ontbreken. Dat leverde dit prachtige portret op.

Paul van der Stap, Carnavalsdagen, 1995-2008

Carnavalsdagen・Carnival days / Paul van der Stap. © Paul van der Stap

Een echte insiders look geeft het boek Carnavalsdagen van Brabantse fotograaf Paul van der Stap. Als fanatieke carnavalsvierder maakte hij van 1995 tot 2008 foto’s van het feest. In zijn eigen woorden ‘een zoektocht naar de ziel van het feest’. De foto’s zijn vrolijk, grappig, innemend, soms triest en eenzaam. Elisa Veini schreef een essay bij de foto’s in het boek.