ieniemini

Poppenhuizen, gebedsnoten, minischilderijen. Kunstenaars zijn altijd geïntrigeerd geweest door minuscule voorwerpen. See All This onderzoekt waar die fascinatie vandaan komt en vroeg een aantal musea naar hun allerkleinste voorwerp.

Kunstenaars zijn altijd geïntrigeerd geweest door alles wat mini is. Minuscule voorwerpen moedigen aan tot intiemer en aandachtiger kijken én bieden ons de geruststellende illusie dat we alles onder controle hebben. Dat schrijft journalist Nina Siegal in het nieuwe nummer van See All This.

Deze zomer laat het Rijksmuseum in de tentoonstelling Small Wonders een boeiende verzameling aan kleine schatten zien. Zestig gotische microsculpturen, allemaal afkomstig uit de vijftiende en zestiende eeuw: miniatuuraltaarstukken, rozenkransen, doodskistjes, schedeltjes en houten ‘gebedsnoten’, die uitgebreide Bijbelse taferelen bevatten, gesneden uit minuscule stukjes hout.

4,8 cm ø Gebedsnoot met reliëfs van de Geboorte van Christus en de Aanbidding der Koningen (ca. 1510–25), Adam Dircksz. en atelier. Onvoorstelbaar klein, dit uitbundige en gedetailleerde bijbelse tafereel (Rijksmuseum), gesneden uit buxushout.

Wat intrigeert ons zo aan het kleine, het miniscule miniatuur? Frits Scholten, senior conservator beeldhouwkunst van het Rijksmuseum en curator van Small Wonders, vermoedt dat de praktische kant een van de aantrekkelijke aspecten is: ‘Kunstenaars beginnen altijd klein. Ze maken maquettes om hun ideeën uit te proberen voordat ze iets groters maken. Door de omvang kun je elke fout zien. Zo kijk je hoe het werkt. Het neemt weinig ruimte in en kost niet veel aan materiaal.’

De illusie van controle

Daarnaast, zegt Scholten, geven kleine voorwerpen mensen de illusie alles onder controle te hebben. Rariteitenkabinetten en poppenhuizen vertegenwoordigden alles wat we kenden en meenden te kennen, maar dan binnen de veilige grenzen van een ruimte die een enkel mens kan beheersen, beheren en overzien. ‘Als het in de wereld om je heen uit de hand loopt, kun je in je eigen microkosmos het evenwicht proberen te herstellen.’

0,5 cm. Miniatuurglaswerk beschilderd in blauw als Chinees porselein, in de Porseleinkamer
 van het poppenhuis van Sara Rothé (1699–1751) (circa 1680). Vervaardiger onbekend, porselein, Gemeentemuseum Den Haag.

Ook heel klein:

César, La Pouce. 4x 2,3 x 1,1 cm. Stedelijk Museum ‘s-Hertogenbosch.

In het zakendistrict La Défense te Parijs staat een 12 meter hoge, 18 ton wegende duim van brons. Het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch heeft de kleinste versie van deze beroemde sculptuur van beeldhouwer en objectkunstenaar César (1921– 1998): La Pouce, een gouden broche van vier centimeter hoog – een klein duimpje.

Schetsje van Van Gogh, 5,6 x 5,7 cm. Van Gogh Museum.

Vincent van Gogh maakte het bovenstaande schetsje toen hij twee maanden in het Engelse Ramsgate woonde en werkte als onderwijzer. Aan zijn broer Theo schreef hij op 31 mei 1876: ‘Hierbij een teekeningetje van het gezigt uit het raam van de school waardoor de jongens hunne Ouders nazien als die hun hebben bezocht en weder naar het station terug gaan.’ Dat de tekening (Van Gogh Museum) bij die brief hoort, weten we dankzij de vlek rechtsonder; verderop schrijft Vincent namelijk: ‘De jongelui maken een olievlek op uw teekeningetje, vergeef het hun.’

• Small Wonders, 17 juni tot 17 september in Rijksmuseum Amsterdam.

• Het Miniatuur Museum van Lex en Ria Daniëls bevindt zich permanent in de Wonderkamers van Gemeentemuseum Den Haag.