Meer dan Kerst en veel meer dan Pinksteren, is Pasen het feest van de verbeelding. Natuurlijk, vooral van Lijden en Verrijzenis. Maar dat weten wij allemaal dankzij ontelbare beelden. Een greep van zeven.
Op Witte Donderdag begint het allemaal. Wit is de kerkelijke kleur van reinheid, maar ook van het menselijk innerlijk dat na de vastentijd weer vrij van zonden is. Tijdens Het laatste avondmaal (hier van Leonardo da Vinci, 1498) eet Jezus met zijn twaalf discipelen. Dat is niet zomaar een diner. Het is ook het begin van Pesach, het Joodse Paasfeest. Daarbij wordt herdacht dat Mozes het Joodse volk van de Egyptische slavernij bevrijdde. Jezus houdt een betoog over solidariteit en gelijkheid, wast zelfs de voeten van zijn volgelingen.
Eén van zijn disgenoten is de stuurse Judas. Die gelooft niet dat zijn tafelheer ook de gedurfde Messias is die het oprukkende Romeinse Rijk kan weerstaan. En zoals Jezus al had bevroed, verraadt Judas hem voor enkele grijpstuivers aan de Romeinen. Als Jezus zich ’s avonds terugtrekt op zijn geliefde Olijfberg, loopt hij in de armen van soldaten. En in die van Judas, die tot op het laatst mooi weer speelt en hem de ‘judaskus’ geeft. Dat is Het verraad van Christus, hier door Ugolino di Nerio (1328).
De volgende dag krijgt Jezus een doornenkroon op en een purperen mantel aan. Zo wordt hij als ‘koning der Joden’ bespot en verdwijnt in de gevangenis. Dat deze dag Goede Vrijdag heet, lijkt cynisch, maar is symbolisch. Op deze dag neemt Gods eniggeboren zoon het lijden en de zonden – sinds de zondeval – van alle mensen op zich. Eerst volgt nog een dramatische episode. Traditioneel werd met Pasen altijd één gevangene vrijgelaten. De Romeinse landvoogd Pontius Pilatus ‘wast zijn handen in onschuld’ en laat het Joodse volk kiezen: Jezus of de moordenaar Barabbas. Een opgehitste menigte kiest voor de laatste. Als Jezus dan publiekelijk wordt gegeseld, roept Pilatus: ‘Ecce homo!’ – zie de mens. Hier door de Venetiaanse schilder Tintoretto (1567).
En dan de letterlijke lijdensweg. Met zijn kruis op zijn rug sleept Jezus zich naar de berg Golgotha, hier door Ridolfo Ghirlandaio (1505). De kruisiging is misschien wel het vertrouwdste beeld op het menselijk netvlies. Het inspireerde ook schrijvers als Chaim Potok, in wiens roman Mijn naam is Asjer Lev de hoofdpersoon kruisigingen schildert – al ging dat meer over zijn moeder. Iconisch is de Raphael (1503). Zelfs seculiere schilders zijn vaak schatplichtig aan dit krachtig motief, bijvoorbeeld Francis Bacon en diens Crucifixion (1965).
De betekenis van Pasen schuilt echter niet in het tragische levenseinde van Jezus zelf. Alles draait om de beproeving. En dan de overwinning op de duisternis en de dood. Sterven en weer geboren worden. Als Jezus is begraven, zie Michelangelo (1551), volgt de ontknoping van het lijdensverhaal: de wederopstanding of verrijzenis. Fra Angelico (1441) heeft er ijle fresco’s aan gewijd. En de hedendaagse Chinese kunstenaar He Qi (2013) zijn ‘kleur-energieën’.
Je zou het al bijna vergeten, maar Pasen is ook muziek. En draagt die soms geen beelden? Klassiek is de Johannes en Mattheüs Passion van Bach. Misschien nog indringender is de serene pianoversie door Reinbert de Leeuw van Franz Liszt’s Via Crucis (kruisweg). Dat hele stuk cirkelt om één noot, de grondtoon d, die consequent niet wordt gespeeld. Zelfs wie totaal a-muzikaal is, voelt het verlangen naar die ene noot zwellen. En dan, ploenk!, opeens die geweldige d. Verlossing. Pasen. Amen.
Reacties op Het Pasen van de verbeelding
Bij een paasartikel in ons kerkblad zou ik graag de afbeelding van Resurrection van He Qi gebruiken. Is dat toegestaan met vermelding van kunstwerk en kunstenaar? Is het trouwens een Zuid-Amerikaanse kunstenaar?
Met vriendelijke groet,
Elly Linger
https://en.wikipedia.org/wiki/Yo_Mama's_Last_Supper