Zachte waarden | Editorial #20

Vooraf aan de ongelooflijke oeuvres van al even ongelooflijke kunstenaars die je ziet in ons feestelijke jubileumnummer (dat vandaag verschijnt), neem ik de ruimte om uit te weiden over die ene kunstenaarsmoeder, de mijne, die officieel nooit kunstenaar werd, maar wel mijn muze.

Mijn moeder werd begraven op de dag dat de Berlijnse muur viel, 9 november 1989. Van een van de meest hoopvolle dagen uit de twintigste-eeuwse Europese geschiedenis herinner ik me de zon die zich door de vensters perste van het Hollandse Benedictijnenklooster – gouden lichtvingers die reikten tot aan haar kist en tot aan onze lege handen. Een jaar voor haar dood zou ze het familiehuis herinrichten, zoals ze vaker deed en zoals alleen zij dat kon, zodat het zou passen bij haar nieuwe fase, die achteraf haar laatste zou zijn. Een fase waarin zij moeder was zonder haar dochters, die alle vijf elders studeerden, waarin zij echtgenote was zonder man, van wie zij op afstand leefde, en waarin ze als eerstejaars student begon aan de Academie voor Beeldende Kunsten St. Joost in de stad Breda.

Dat laatste was een droom die voor haar als meisje nooit in vervulling was gegaan. Maar wat het soeverein verleggen van een levenspad was, bleek ook een pijnlijke beslissing. Want hoe had zij als vijftigjarige kunnen passen bij eerstejaars studenten? Ze was natuurlijk allang kunstenaar. Kijk naar die magische inrichting van haar huis, hoe ze andersmans huizen inrichtte, de uitbundigheid van haar tuin, de jurkjes die ze naaide en haar absolute oog voor wat anderen maakten en schreven. Ze was kunstenaar in alles wat ze deed. Alleen zag zij dat zelf niet.

Louise Bourgeois, Self Portrait, 1990. © The Easton Foundation/VAGA at ARS, NY

Scheppingskracht is het allermooiste wat er is, als die vrij valt en de open ruimte vindt, waardoor een tintelend contact kan ontstaan tussen de kunstenaar, het kunstwerk en de kijker. Blijft die ongebreidelde krachtbron in je opgesloten, dan keert ze zich zo maar tegen je en kan die fataal worden – zoals toen, op die ene stormachtige vrijdagavond, toen mijn moeder besloot aan haar stuur te trekken en het water in te rijden, niet ver van ons familiehuis vandaan.

We weten allemaal hoe moeilijk het is een plek in deze wereld te vinden. Hoe moeilijk het is je eigen stem te ontdekken. En voor vrouwen, hoe dun het ijs is als het aankomt op eigenwaarde en zelfvertrouwen. Ik had haar dood lang als een persoonlijk noodlot gezien, om pas veel later te begrijpen dat haar levensverhaal wel persoonlijk is maar zeker niet uniek. Voor vrouwelijke kunstenaars is de geschiedenis van de kunst een kroniek van uitsluiting. Op een enkeling na is hen hier geen plek gegund, toen niet, en eigenlijk nog altijd niet – het is onvoorstelbaar om te lezen dat in de afgelopen tien jaar het werk van Picasso meer heeft opgebracht dan alle werken van vrouwelijke kunstenaars van over de hele wereld bij elkaar opgeteld (Artnet, 2019).

Drie jaar geleden kocht ik het schitterende Women’s Work is Never Done een boek dat als een baken op mijn werktafel lag, geschreven door Catherine de Zegher, met wie ik al een vriendschap voelde nog voor ik haar had ontmoet. Ze bleek in België te wonen; om de hoek. Ik belde haar en we spraken af in Antwerpen, een ontmoeting die het begin zou worden van een fantastische ontdekkingsreis, waarbij ze mij en de redactie in aanraking bracht met kunstenaars van wie we nog nooit hadden gehoord.

Nicole Ex en Catherine de Zegher in de See All This Studio, november 2020, foto: Sanja Marusic

Voor je ligt een bundeling van die wervelende reis langs honderden rebelse en eigenzinnige kunstenaars, die allen de kracht hebben (gehad) te blijven staan en te werken tegen de structurele ontkenning van hun schitterende scheppingskracht in. Het is verzameling van o, zo noodzakelijke vrouwelijke stemmen, waardoor het mannelijke perspectief tegenwicht krijgt, en iets wat half en eenzijdig is, heel wordt en rond.

En over een holistische wereldvisie gaat het hier, want zie in hoeveel oeuvres alternatieve wereldordes worden verbeeld en positieve ‘zachte waarden’ worden bepleit: het empathische, het vrouwelijke, het huiselijke, het uitbundige, het geduldige, het intieme en de zorg voor de aarde. Onmisbare waarden, zo hebben we dit jaar opnieuw geleerd.

Laat je verrassen. Je weet niet wat je ziet.

– Nicole Ex,

hoofdredacteur See All This kunstmagazine

Dit is het editorial van het jubileumnummer van See All This.
Bestel het nummer hier >