De wereld als je studio | Deel V – Awoiska van der Molen

‘Als ik de verste en stilste uithoek van een afgelegen gebied in de natuur heb bereikt, en ik er kan dwalen zonder echt verdwaald te raken, dan ontstaan de foto’s die ik maak,’ vertelt Awoiska van der Molen. In De wereld als je studio lees je de verhalen van kunstenaars voor wie het reizen, het ontdekken van nieuwe plekken, een fundamenteel onderdeel is van hun werk. In dit deel brengt Awoiska van der Molen ons naar Mexico. 

Tekst: Awoiska van der Molen
Fotografie: Awoiska van der Molen (snapshots van de reis)

Een uitnodiging voor een korte artist residency brengt mij naar Mexico. Ik land nabij de hoofdstad die mij al sinds de lagere school intrigeert, toen ik leerde dat Mexico-Stad 14 miljoen inwoners telde –  net zoveel als heel Nederland op dat moment – en wat smog betekende voor de stad in de gesloten vallei. Maar het meest onvoorstelbare vond ik dat een derde van de watertoevoer meteen in de grond verdween door lekkende pijpleidingen. Dat moet in 1982 geweest zijn. Vandaag is de situatie alleen maar verergerd; de stad met haar 21 miljoen inwoners stevent volgens de pers af ‘op een humanitaire ramp’. Terwijl de stad langzaam letterlijk in de bodem wegzakt, vervuilt de chemische industrie het steeds schaarser wordende grondwater. De gevolgen van de klimaatverandering maakt de ramp compleet.

Awoiska van der Molen, snapshots van de regio ‘Sierra Sur’, in de provincie Oaxaca, 2019

Wat ik al vermoedde

Hoe graag ik ook de culturele schatten van deze stad zou willen ontdekken, reis ik meteen door naar het pittoresk Valle de Bravo, ruim twee uur verwijderd van Mexico-stad. Een buitenverblijf voor rijke Mexicanen. Hier ben ik met twee andere kunstenaars te gast in een prachtig huis dat uitkijkt over een groot meer. Wat ik al vermoedde: de omgeving is er nog te vol en te druk om in de leegte te kunnen verzinken die ik zo nodig heb voor het maken van mijn werk. Na tien dagen acclimatiseren, het hoofd leegmaken en af en toe wat fotograferen in deze veel te sociale en gezellige omgeving van de residency, reis ik door naar de stad Oaxaca, dat het culturele hart van Mexico genoemd wordt. Eigenlijk wil ik zo snel mogelijk een auto huren en door bergen en dalen naar de zuidkust rijden om eindelijk stilte te vinden.

Inmiddels heb ik nog maar een kleine twee weken om werk te maken. Ik voel de tijd dringen. Maar Oaxaca, met haar Azteekse en Spaanse geschiedenis en haar pleinen, kathedralen, gastronomische kunsten en vele ambachten, maakt dat ik er niet twee maar vier nachten verblijf. Ik zou hier nog weken kunnen lummelen, me voegen bij andere reizigers, de plaatselijke schooljeugd en straatverkopers, die ’s avonds bijeenkomen op de pleinen. Ik ben ietwat onrustig en geërgerd: ben ik helemaal naar Mexico gereisd om fotowerken te maken, hang ik vervolgens de toerist uit. Elke keer als ik naar een nieuw oord reis, hink ik op die twee gedachten: ben ik toerist of kunstenaar? Daarom vind ik het fijner om voor een tweede keer terug te komen in hetzelfde gebied. Dan kan ik het verkennen overslaan.

Awoiska van der Molen, snapshots van de regio ‘Costa’ in de provincie Oaxaca, 2019

Cash voor de politie

Met nog negen dagen te gaan, rijd ik weg van Oaxaca met het doel in één dag bij de zuidkust aan te komen. Nog steeds op zoek naar mentale rust en stilte, wil ik zo snel mogelijk het tropische woud bereiken dat grenst aan de kust. Het is veilig genoeg om in Mexico te reizen, maar ik houd de adviezen in mijn achterhoofd: ga niet ’s avonds de weg op, rijd altijd met een volle tank en draag contante pesos bij je om eventueel politie af te kopen wanneer je wordt beschuldigd van een feit waar je waarschijnlijk niet schuldig aan bent – de politie liet mij echter vriendelijk gaan toen ik een tijdelijke, rommelige afzetting over het hoofd zag.

De route 175 blijkt prachtig te zijn. Na kilometers droge vlakte word ik de bergen in geleid langs aantrekkelijke kleine dorpjes, na onverwachte haarspeldbochten duiken continu stalletjes op met fruit en ongebrande koffiebonen naast volle jerrycans ‘gasolina’. Hoger en hoger klim ik tot grootse uitzichten, verlicht door het beste filter: de zon die door de mist schijnt. In een van de dorpjes die balanceert op de bergkam, vind ik een roze gekleurd openbaar toilet met mooiste uitzicht ooit. Na deze bergtoppen daal ik naar de kust en wordt het langzaam warmer, plakkeriger en tropisch. Eenmaal beneden torenen de voor mij bekende kamerplanten meters hoog boven de weg uit. In de acht uren rijden – drie uur langer dan de toch vaak accurate online Google Maps voorspelde – heb ik mijzelf beloofd niet te lang te pauzeren om zo voor het donker aan te komen aan de zuidkust. Dat lukt net. Ik overnacht in een strandhuttencomplex dat wordt gerund door een Duitse vrouw in het Zipolite. Hier zie ik de westerse toeristen op het strand die ik in de bergplaatsjes niet tegenkwam. Die moeten in de lijnbusjes gezeten hebben die ik onderweg zag.

Awoiska van der Molen, regio ‘Costa’ in de provincie Oaxaca, 2019

Intuïtie

De volgende ochtend rijd ik verder naar San Miguel del Puerto, een dorpje in het woud waar ik ook kan overnachten. Nog maar 2 uur over een onverharde weg. De Duitse uitbater vindt het vreemd dat ik alleen reis en waarschuwt mij voor de arme bewoners langs deze route. Wie moet ik nu geloven: zij die hier al dertig jaar aan het strand haar tent houdt? Of mijn intuïtie, die beslist geen onprettig gevoel oppikt van alle aardige Mexicanen die ik tot dusver heb ontmoet?

Ik kies voor het laatste. Daar vaar ik al jaren wel bij tijdens al die solitaire reizen – die ik het liefst nog onafhankelijker maak, met een camper – waarbij ik alles probeer achter te laten: de stad, de dorpen, de verharde wegen, de mens, inclusief mijzelf. Wanneer mijn gedachten gaan liggen met de wind. Als ik gevoelsmatig de verste en stilste uithoek van een afgelegen gebied in de natuur heb bereikt en ik daar kan dwalen zonder echt verdwaald te raken, dan ontstaan de foto’s die ik maak. Ongeacht hoe persoonlijk het startpunt van mijn werk is, hier zoek ik in de afgelegen natuur naar een universele beleving van het lichamelijke, diep verstopte intuïtie die ons herinnert aan onze oorsprong. Mijn foto’s zijn een herinnering aan onze basis, nog onaangetast door de inmenging van onze overheersende en hectische maatschappij.

Awoiska van der Molen, regio ‘Costa’ in de provincie Oaxaca, 2019

Eindelijk

Op weg naar San Miguel del Puerto rijd ik over de stoffige weg waarbij ik de opgedroogde diepe gleuven, die ontstaan in het regenseizoen, probeer te ontwijken. Mijn huurautootje redt het maar net, terwijl ik dieper het tropische woud in rijd. Ik negeer de frisse waterval die ik passeer: 4-wheel drives brengen hier groepjes toeristen naartoe, maar ik mijd steevast alle plekken waar anderen bijeenkomen. Een paar uur later check ik in bij een bescheiden kamerverhuurder. Eindelijk een vaste plek, ver weg van alles. Ik kan landen en al wandelend de stille natuur gaan verkennen in de zes dagen die mij nog resten.

Het werk van Awoiska van der Molen is t/m 22 september te zien in Arles, tijdens de vijftigste editie van Les Rencontres d’Arles 2019, een van de grootste fotofestivals ter wereld. Klik hier voor meer informatie.

Awoiska van der Molen is genomineerd voor de prestigieuze Prix Pictet 2019 voor haar serie Im schwarzen Himmelsrund, met verstilde zwart-wit beelden van een ongerepte natuur, ver weg van onze digitale wereld. De achtste editie van deze prijs staat in het teken van Hoop. De uitreiking van de prijs vindt plaats in november in het V&A Museum in Londen.