De engel van Rodin

Rodin staat vol in de belangstelling door de tentoonstelling Rodin – Genius at work in het Groninger Museum. See All This-curator Rob Morees dook in het archief en vond een foto van een vroeg ontwerp van een werk van Rodin – een intrigerend beeld met een woedende engel. In deze blog beschrijft hij het verhaal achter deze engel.

In het archief vond ik een foto van dit opmerkelijke beeld: een vroeg ontwerp uit 1878 van de Franse beeldhouwer Auguste Rodin. Het toont een naakte, gewonde soldaat die ondersteund wordt door een engel met een woedende uitdrukking, horizontaal gestrekte armen en gebalde vuisten.

foto: Nationaal Archief/Collectie Spaarnestad Photo, fotograaf onbekend

Het is een indrukwekkend ontwerp dat echter ongeschikt werd bevonden om als herdenkingsteken te dienen voor de slachtoffers van de Frans-Duitse oorlog van 1870/1871. De Franse jury koos voor het conventionele, ‘meer evenwichtige’ beeld van Louis-Ernest Barrias. Met zijn beeld legde Rodin de verschrikkingen van de oorlog wat al te zichtbaar op de drempel van de keurige burger; zelfs de engel was neergedaald uit hogere sferen en gemangeld door oorlogsgeweld.

Zijn beeld roept bij mij niet alleen herinneringen op aan Wim Wenders’ Der Himmel über Berlin – een film waarin enkele engelen zichtbaar worden doordat ze hun onsterfelijkheid opgeven in ruil voor een menselijk bestaan. Maar bovenal doet het beeld van Rodin me denken aan de bundel De Elegieën van Duino van de dichter Rainer Maria Rilke (1875-1926). Deze zeer getalenteerde, maar nogal zweverige dichter werd door de oudere Rodin (Rilke was voor korte tijd zijn secretaris) met beide voeten op de aarde gezet. Hij spoorde Rilke aan om – door zo helder mogelijk naar ‘de dingen’ te kijken – meer afstand te nemen van zijn al te emotionele zelfreflecties, en de wereld te beschouwen zoals zij is, haar te doorgronden door volledige aandacht, onafgebroken, dag in, dag uit. En om van daaruit te schrijven, in plaats van dichterlijk rond te dwalen in ijle sferen.

De nog jonge Rilke begreep na deze indrukwekkende ontmoeting met Rodin dat het de taak van een kunstenaar is om niet op te kijken naar de onaantastbare engelen, naar deze vluchtige boodschappers van God, maar juist de Engel ónze wereld te tonen, ons sterfelijke bestaan: ‘(…) in het wereldruim waar hij (de engel) inniger voelt, zijn wij beginners. Toon hem daarom het eenvoudige, dat, gevormd van geslacht op geslacht, als iets van óns bestaat, vlakbij de hand en in het oog.’ (Fragment uit de negende elegie, vertaling W.M.J. Bronzwaer.)

1920

Het beeld van Rodin werd alsnog geplaatst in 1920. Nu als monument ter ere van de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog. Het kostbare project werd mogelijk gemaakt met geld bijeen gebracht in Nederland door het ‘Verdun Comité’. August Rodin overleed in 1917.

De expositie Rodin – Genius at Work is t/m 30 april te zien in het Groninger Museum.