Boijmans doet Bauhaus

Bauhaus bestond maar 14 jaar en was, zoals conservator Mienke Simon Thomas stelde, ‘elk jaar anders’. Toch klinkt de invloed van deze stroming en school die in Weimar werd opgericht, maar al snel naar Dessau verhuisde, na al die jaren nog steeds door. Niet alleen in kunstenaars als Kandinsky en Paul Klee die ooit lesgaven aan de school, maar ook in de moderniteit van sommige van de bijna duizend objecten, schilderijen, affiches en andere artefacten die Museum Boijmans Van Beuningen in de indrukwekkende tentoonstelling Nederland <> Bauhaus bij elkaar heeft gebracht. 

Reset de geest

De voortdurende relevantie ligt hem bijvoorbeeld ook in hoe we industrieel design van alledaagse gebruiksvoorwerpen sinds de oprichting van Bauhaus zijn gaan benaderen. Thomas, die de tentoonstelling samenstelde, spreekt zelfs van een ‘reset van de geest’ die de studenten ervoeren als ze eenmaal op de school van Walter Gropius werden toegelaten. ‘Als je voordien een stoel ontwierp, ontwierp je de versierselen die je aan een stoel plakte. Bauhaus ging juist uit van de stoel zelf en dwong studenten ook om na te denken over materiaalkeuze en vorm’, legt Thomas uit.

Walter Gropius, Wassily Kandinsky en J.J.P. Oud tijdens de Bauhaus-tentoonstelling in Weimar, 1923 (links) Herbert en Irene Bayer, prospectus Bauhaus, Dessau, 1927

Pionierende idealisten

Bauhaus ontstond in de roerige periode van na de eerste wereldoorlog, een jaar nadat Duitsland als verliezer de geschiedenis inging. Juist omdat vooral Duitsland zo ontredderd uit die oorlog kwam, stonden er links en rechts kunstenaars op die op zoek gingen naar allerlei manieren om een betere toekomst te scheppen. Pionierende idealisten dus, waarvan de oprichter van Bauhaus, Walter Gropius, er een van was. Niet voor niets, vertelt Thomas, was op zijn legendarische uitnodiging waarmee hij het startschot voor Bauhaus afgaf, de kerk van Weimar afgebeeld, maar dan kubistisch en gericht naar stralende sterren als om die betere toekomst weer te geven.

Nederland en Bauhaus

Hoezeer Bauhaus in betrekkelijk korte tijd in de contemporaine kunstwereld ingebed raakte, en hoezeer het vervlochten raakte met Nederlandse kunstenaars zoals Mondriaan en Theo van Doesburg, brengt de tentoonstelling Nederland <> Bauhaus op een heel bijzondere manier in beeld. Daarbij verliep de invloed over en weer. En niet altijd even soepel. Zo vond Gropius Van Doesburg een vervelende onruststoker, maar was hij weer wel gecharmeerd van de architect J.J.P. Oud.

Marguerite Friedlaender en Franz Wildenhain (Het Kruikje, Putten), 1934-1940, Museum Boijmans Van Beuningen

Drie perioden, drie gezichten

Thomas is uitgegaan van drie bepalende perioden waarin het bestaan van Bauhaus onder te verdelen is, de periode 1919-1923 ‘ambacht en utopie’, de tweede periode die zich kenmerkt door ‘industrie en experiment’ (1923-1928) en de laatste periode ‘architectuur en wetenschap’ die afloopt in 1933, als de Nazi’s de school sluiten. Om die perioden cirkelen allerlei velden, stromingen en richtingen waarmee Bauhaus verknoopt raakte. Van Der Sturm, tot en met De Stijl en de Groep van Delft. Een handige tablet met een interactief programma maakt dat de tentoonstelling op meer dan één manier bekeken en bezocht kan worden, omdat elke ketting van connecties nieuwe routes door de tentoonstelling opleveren.

Thomas zegt hierover: ‘Het is ongelofelijk hoe goed en snel de architecten en kunstenaars uit de jaren 20 en 30 elkaar zonder email of whatsapp, zonder radio of televisie en meestal zelfs zonder telefoon wisten te bereiken.’

De tentoonstelling Nederland <> Bauhaus is te zien van 9 februari t/m 26 mei in Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam.