BLOG

15 moeders en muzen

Door Redactie See All This | mei, 2019

“Achter elk verhaal schuilt het verhaal van je moeder. Want dat van haar is waar dat van jou begint”, schreef auteur M. Albom. Alvast vooruitblikkend op Moederdag, delen we verhalen van vijftien kunstenaars en hun moeders, van Van Gogh, Giacometti en Dalí, tot Bourgeois, Dumas en Calle.

1. Andy Warhol & Julia

Vaak wordt gezegd dat Julia Warhola de belangrijkste persoon was in Andy Warhols leven. De twee woonden 42 jaar lang samen. In 1952 verhuisde Julia naar New York en ook daar leefden ze samen totdat Andy zijn zieke moeder naar zijn oudste broer moest brengen, die beter voor haar kon zorgen, want dat had zijn moeder hem niet geleerd.

Julia was van grote invloed op het werk van Andy. Voor het kookboek Wild Raspberries, met recepten van Suzie Franken, werkten moeder en zoon zelfs samen: Andy maakte de tekeningen, Julia deed de kalligrafie. De absurde recepten – met instructies als “Have Hanley take the Carey Cadillac to the side entrance and receive the pig at exactly 6:45” – waren een ironische tegenhanger van de toen zo populaire Franse gecompliceerde kookboeken.

Tip | Lees meer over Warhols receptenboek in See All This #1.

Tracey Emin, Bye Bye Mum, 2018

2. Tracey Emin & Pam

Tracey Emin is niet bang zich te laten kennen, de Britse kunstenaar is bekend om haar diep persoonlijk werk. Kwetsbaar en confronterend was ook haar tentoonstelling A Fortnight of Tears, begin dit jaar in The White Cube in Londen, waar ze intieme en emotionele ervaringen uit haar recente leven deelde. Zo ook over de dood van haar moeder met de werken Bye Bye Mum, en I Was Too Young To Be Carrying Your Ashes.

Tip | De catalogus A Fortnight of Tears is hier te bestellen.

 

Alice Neel, The Last Sickness, 1953

3. Alice Neel & Alice

“Mijn psychiater vertelde me dat ik portretten begon te schilderen omdat ik graag naar mijn moeders gezicht keek… Het had me in de greep. Omdat ze zo onvoorspelbaar was, dacht hij dat ik naar haar gezicht keek om te zien of ze de dingen goedkeurde of niet”, vertelde Alice Neel ooit aan een kunstcriticus.

Tijdens haar moeders laatste dagen, schilderde Alice haar portret, getiteld The Last Sickness. Een droevig gelaat, waarover Alice vertelde: “Ze was nooit gelukkig. Ze zag teveel en ze wist teveel.”

 

Familiefoto met Egon Schieles ouders (links) en Egon Schieles portret van zijn moeder Marie, 1918 (rechts)

4. Egon Schiele & Marie

Dat kunstenaar Egon Schiele een gecompliceerde relatie met zijn moeder had, stak hij niet onder stoelen of banken. In een brief aan zijn vriend en later biograaf, kunstcriticus Arthur Roessler, schreef Egon over zijn moeder Marie: “een hele vreemde vrouw [die] mij totaal niet begrijpt en ook niet echt van me houdt.”

David Hockney, Mother III, 1985 (links) en David Hockneys ouders naast hun dubbelportret (rechts)

5. David Hockney & Laura

Hockneys moeder Laura was een van de mensen die hij het vaakst portretteerde. “It’s a very traditional thing to do, I know, painting one’s parents, but I think it could be a lot more than just that – their predicament, the lack of fulfillment, the desperate-not-knowing what they could have had out of life. And their relationship with me.”

Een van de portretten die Hockney van zijn moeder maakte, lijkt de invloed van Vincent van Gogh te verraden: Portrait of Mother III uit 1985. Golvende potloodlijnen in blauw, rood en roze. Over zijn portretten zei hij: “If the best ones are of my mother, it is perhaps because I know her best.”

Tip | De tentoonstelling Hockney – Van Gogh: The Joy of Nature over de invloed van Van Gogh op Hockney is nog te zien t/m 26 mei in het Van Gogh Museum.

Anna Maria Maiolino, Por um fio, 1976

6. Anna Maria Maiolino & Vitalia

“Por um Fio is a photographic work, through which I attempt to reach poetic sublimation, the continuity and repetition of life, the fragility of life stuck to the thread of time.”
⠀⠀⠀⠀⠀⠀⠀⠀⠀
Met dit werk verbeeldt Anna Maria Maiolino niet alleen de verbinding tussen drie vrouwen, Vitalia, Anna en Veronica – moeder, kunstenaar en dochter – en tussen drie verschillende generaties, maar ook tussen drie verschillende nationaliteiten, Ecuador, Italië en Brazilië.

 

Salvador Dalí’s portret van zijn moeder Doña Felipa Dome Domenech de Dalí, 1920

7. Salvador Dalí & Félipa

Dalí was nog maar zestien jaar oud toen hij zijn moeder verloor. Later deelde hij zijn verdriet over zijn moeders dood:

“Het was de grootste klap die ik in mijn leven had ervaren. Ik aanbad haar (…). Ik kon me niet neerleggen bij het verlies van de persoon die de onvermijdelijke smetten op mijn ziel onzichtbaar maakte.”

 

 

Vincent van Goghs portret van zijn moeder uit ca. 1888 baseerde hij op een zwart-witfoto van haar

8. Vincent van Gogh & Anna

Vincent van Gogh schilderde vaak portretten van mensen uit zijn omgeving. Zo maakte hij ook een portret van zijn moeder, gebaseerd op een zwart-witfoto. In een brief aan zijn broer Theo schreef Vincent over zijn plannen. Hij kon het niet uitstaan dat de foto kleurloos was, dus wilde hij een portret maken met harmonieuze kleuren.

Het ging Vincent niet om de directe gelijkenis tussen de foto en het schilderij, maar meer om het uitdrukken van emotie. Hij schreef: “Het is een goede zaak er voor te vechten de lui te toonen dat er nog iets anders in de menschen zit dan de photograaf bij magte is er uit te halen met zijn machine.” Zo probeerde hij in dit portret met de ‘moderne’ smaak voor kleuren van die tijd de expressiviteit van de geportretteerde te versterken.

Yayoi Kusama, Portrait of the Artist’s Mother (links), familieportret met Yayoi als tweede van rechts naast haar moeder (rechts)

9. Yayoi Kusama

De jonge Yayoi Kusama kreeg weinig support van haar moeder in het najagen van haar droom om kunstenaar te worden. Haar moeders ontmoediging ging zelfs zo ver dat ze Yayois tekeningen afpakte, in de hoop dat haar dochter zich ging richten op de taken die verwacht werden van een traditionele Japanse huisvrouw. Maar Yayoi was niet te stoppen. Zelfs tijdens de oorlog, toen ze net als andere schoolkinderen twaalf uur per dag moest werken in een parachutefabriek, bleef ze tijd maken voor haar tekeningen.

Tip | In Museum Voorlinden is nu een tentoonstelling met werk van de inmiddels negentigjarige Yayoi Kusama te zien.

Rembrandts moeder, 1628

 

10. Rembrandt & Neeltgen

De diepliggende ogen, de huidplooien en de prominente neus, het waren de elementen van ouderdom die Rembrandt bij zijn moeder bestudeerde en vertaalde naar zijn doeken en etsen vanaf de late jaren twintig van de zeventiende eeuw. Regelmatig vroeg Rembrandt zijn moeder Neeltgen model te staan voor zijn werk. Niet per se voor een statig portret, maar vooral ook als een ’tronie’, een oefenportret.

Tip | Beter naar het werk van Rembrandt leren kijken? Klik hier!

 

 

 

Marlene Dumas, My moeder voor sy my moeder was, 2010 (links) en For Whom the Bell Tolls, 2008 (rechts)

11. Marlene Dumas & Helena

In 2008, een jaar nadat haar moeder Helena overleed, werd er een serie werken van Dumas tentoongesteld met de titel  For Whom the Bell Tolls. Een titel die verwijst naar de gelijknamige Hollywoodfilm naar een roman van Ernest Hemingway. Dumas schreef hoe de filmsterren die ze schilderde, waaronder Ingrid Bergman (rechts) liet huilen om dit verlies:

“In 2007 my mother died at noon.
[The exhibition] For Whom the Bell Tolls 2008 was about loss
and departure, but also about transformation and freedom.
A spirit set free. My grief and her relief.
So I made the (film)stars and the gods weep for her.”

 

Still uit Chantal Akermans film No Home Movie waarin Akerman gesprekken vastlegt tussen haar en haar moeder

12. Chantal Akerman & Natalia

“Mijn moeder is het brandpunt van mijn oeuvre”, vertelde filmmaker Chantal Akerman ooit aan een documentairemaker. Meerdere films maakte Chantal over haar moeder, waaronder No Home Movie, waarin je meeluistert met de gesprekken tussen moeder en dochter aan de keukentafel. “De film,” vertelt Chantal, “gaat bovenal over mijn moeder, die niet langer met ons is. De vrouw die in 1938 in België aankwam, gevlucht uit Polen voor de pogroms en het geweld. De vrouw die alleen maar in haar appartement gezien werd. (…) Een film over een wereld die in beweging is, die mijn moeder niet ziet.” No Home Movie is een van de laatste films die Chantal maakte. Ze stierf in 2015, een jaar nadat haar moeder overleed.

Sophie Calles boek over haar moeder, Rachel, Monique (2017)(links), een foto van Monique (midden), Sophie in haar atelier naast de giraffe die ze naar haar moeder vernoemde (rechts)

13. Sophie Calle & Monique

Toen Monique Szyndler op haar sterfbed lag, zette haar dochter Sophie Calle een camera neer en begon ze te filmen. Sophie was bang het moment en de laatste woorden van haar moeder te missen voordat ze zou overlijden, maar wist ook dat stervenden vaak wachten totdat er niemand meer bij hen is die ze los moeten laten. “Mijn moeder hield ervan als er over haar gepraat werd. Zij kwam niet voor in mijn werk, en dat irriteerde haar.” Dus toen Sophie de camera op haar moeder richtte, zuchtte ze: “Eindelijk.” Want eindelijk kon Monique die zo begeerde rol spelen in het werk van haar dochter.

Tip | Het boek Rachel, Monique is hier te bestellen.

Henri Cartier-Bressons foto van Alberto Giacometti en zijn moeder Annetta, 1961 (links) Giacometti, The Artist’s Mother, 1950 (rechts)

14. Alberto Giacometti & Annetta

Een moederskindje, zo wordt Alberto Giacometti ook omschreven, een kant die minder bekend is vanwege zijn rebelse imago als radicale avant-gardist. Iedere zomer bezocht hij Annetta Giacometti (1871-1964) in Stampa, Zwitserland. Alberto maakte van de gelegenheid gebruik om haar model te laten staan: voor zijn tekeningen, schilderijen en sculpturen. Maar de invloed van Annetta ging verder dan dat. Zo beweerde Henri Cartier-Bresson, gevierd fotograaf en goede vriend van de kunstenaar, dat Annetta haar zoon precies wist te vertellen wanneer een werk af was. Gehoorzaam als hij zijn moeder was, legde hij zijn penseel neer.

Louise Bourgeois, Maman, 1999 (links) en Louise Bourgeois in haar atelier in Brooklyn, 1996 met haar sculptuur SPIDER IV, foto: Peter Bellamy (rechts)

15. Louise Bourgeois & Joséphine

De laatste die niet in dit rijtje mag ontbreken is Louise Bourgeois. Regelmatig liet ze haar terugkeren in de verschijningsvorm van een spin. In de tekst Ode à ma mere uit 1995 legt ze uit waarom: “De vriendin (de spin – waarom de spin?) omdat mijn moeder mijn beste vriendin was en ze was bedachtzaam, slim, geduldig, rustgevend, redelijk, sierlijk, subtiel, onmisbaar, netjes en net zo nuttig als een spin.”

Tip | Vanaf 25 mei zijn de spinnen en andere werken van Louise Bourgeois te zien in de Rijksmuseumtuinen!

 

Reacties op 15 moeders en muzen

laat een reactie achter

Uw beoordeling