Bewogen beeld | Op zoek naar Johan Maurits

Het Mauritshuis dankt zijn naam aan de stichter van het gebouw: Johan Maurits, graaf van Nassau-Siegen (1604–1679). Sinds 1822 is het Koninklijk Kabinet van Schilderijen er gevestigd. Koning Willem I verwierf kort daarvoor een imposant portret van Johan Maurits door Jan de Baen, speciaal voor het Mauritshuis. De graaf speelt sindsdien een belangrijke rol in het museum, zowel in tentoonstellingen als publicaties. Vanuit de kunsthistorische blik van het museum lag de nadruk steevast op zijn betekenis voor kunst, architectuur en wetenschap. Maar Johan Maurits’ levensverhaal is ook verweven met koloniale geschiedenis, in het bijzonder die van de trans-Atlantische slavenhandel.

Sinds de heropening van het Mauritshuis in 2014 is sprake van een bewustwordingsproces rondom het koloniale verleden van Johan Maurits en de manier waarop het Mauritshuis informatie hierover met het publiek deelt. Met de herinrichting van kabinet 13, dat met schilderijen en een terracotta beeldje gedeeltelijk aan Johan Maurits en Brazilië is gewijd, heeft het verhaal achter de stichter van het gebouw inmiddels een duidelijke plaats gekregen in het Mauritshuis. Daarom werd in de zomer van 2017 besloten dat het niet meer nodig was om de kunstmarmeren replica uit 1986 van een originele buste van Johan Maurits in de foyer te tonen. Bovendien was de plek in de foyer niet geschikt om het verhaal van Johan Maurits te vertellen.

Dit besluit maakte in januari 2018 een maatschappelijk debat los, dat zich eerst voornamelijk op internet en social media afspeelde, maar al gauw ook de reguliere media en de politiek bereikte. De stroom aan opiniestukken, achtergrondartikelen, interviews en de honderden tweets die aan de zogenaamde ‘beeldenstorm’ werden gewijd, maakten duidelijk dat de wijze waarop musea omgaan met de koloniale geschiedenis van Nederland enorm leeft binnen de maatschappij. De kwestie rondom de buste gaf bovendien een nieuwe wending aan een plan waar het Mauritshuis al langer aan werkte: een tentoonstelling over de complexe geschiedenis van Johan Maurits en Nederlands-Brazilië.

In Bewogen beeld gaan we na hoe de beeldvorming rondom Johan Maurits zich heeft ontwikkeld en hoe zijn geschiedenis vanuit verschillende perspectieven kan worden bekeken. Dit doen we aan de hand van de replica van de buste en elf kunstwerken uit de vaste collectie die betrekking hebben op Nederlands-Brazilië en Johan Maurits. Een belangrijk voorbeeld is Gezicht op het eiland Itamaracá in Brazilië van Frans Post. Hij schilderde dit landschap in 1637, kort na zijn aankomst met Johan Maurits. Het schilderij is op vele manieren een primeur: het is het vroegst bekende schilderij van Post en het eerste schilderij waarop dit deel van de wereld is vastgelegd, maar óók het eerste schilderij waarop slaafgemaakten in Nederlands- Brazilië zijn afgebeeld. Tegelijkertijd is het van belang om stil te staan bij de vraag in hoeverre Post een waarheidsgetrouwe weergave gaf van de kolonie. Is dit een geïdealiseerd beeld?