Vrijheid: een tentoonstelling die ‘zindert, zuigt en trekt’

See All This sprak met Hans den Hartog Jager over de nieuwe tentoonstelling Vrijheid, die hij samenstelde en die nu in Museum de Fundatie in Zwolle te zien is: ‘Kijk nou, wat een schitterende kunst er gemaakt is. Er zitten dingen bij van wow!’

Recht doen aan de kunstgeschiedenis

De wonderlijke, pluchen sculptuur van Ferdi, de hyperpersoonlijke kunst van Mark Manders, het sprookjesachtige Bed (1994) van Maria Roosen en het mysterieuze videobeeld Nummer acht, everything is going to be alright (2007) van Guido van der Werve; het is een greep uit de tentoonstelling die een recensie in het NRC al eerder terecht ‘een veelzijdige staalkaart’ noemde. Hans den Hartog Jager: ‘Ik wilde recht doen aan de kunstgeschiedenis en daar een goed overzicht van geven.’

De tentoonstelling stelde hij samen uit vijftig Nederlandse kernkunstwerken, werken die van levensgroot belang zijn om het overkoepelden thema vrijheid ermee in kaart te brengen. ‘Maar vooral,’ legt hij uit, ‘hoe het begrip sinds de jaren zestig behoorlijk is gaan schuiven.’

Voorbij links en rechts

Vrijheid trapt chronologisch af in 1968. ‘Een jaar vol magie’, schrijft museumdirecteur Ralph Keuning in het begeleidende boek. Dit was immers het punt waarop de babyboomers de wereld overnamen, ‘een jaloersmakend proces waarin rebellie en non-conformisme zich mengden met originaliteit en schoonheid’, vervolgt Keuning: ‘De revolutie van de bloemenkinderen leek de wereld definitief te hebben veranderd in een plaats van Vrijheid. Daar ligt denk ik de crux van deze tentoonstelling: die Vrijheid is gaan migreren.’ Stond het woord voor tolerantie en kleefde er een links etiket aan, constateert Keuning dat in een wereld op drift van na de val van de Berlijnse muur, ook rechts het woord omarmd heeft, tegen een achtergrond waarin ‘links’ en ‘rechts’ geen adequate navigatiemiddelen meer zijn.

Job Koelewijn, Jump, 2005 (foto: Peter Tijhuis)

Juk van de fifties

Maar 1968 is ook het jaar dat conceptuele kunst doorbrak, vertelt Den Hartog Jager. ‘Er waren studentenopstanden in Parijs, the Summer of Love, vrijheid toen betekende het afschudden van het juk van de fifties, iedereen kon alle kanten op. Nu is vrijheid paradoxaal genoeg verworden tot een cultuurgoed dat bewaard moet worden en hebben twee conservatieve partijen zelfs ‘vrijheid’ in hun naam. Maar kunst bestaat sinds 1968 bij de gratie van het idee dat het alles kan doen. Voor kunst is vrijheid altijd cruciaal gebleven.’

Geen egoproject

Den Hartog Jager gunde zichzelf die vrijheid niet. Het samenstellen van de tentoonstelling ervoer hij dan wel als ‘een feest’ door de carte blanche die hij kreeg om vijftig kernkunstwerken te kiezen, maar: ‘ik was me er vanaf het begin van bewust dat het geen egoproject moest worden. De keuzes waren weliswaar subjectief, maar ik wilde recht doen aan de kunstgeschiedenis. Ook heb ik mezelf opgelegd dat het vijftig kunstenaars moesten zijn en elk kunstwerk representatief moest zijn voor het oeuvre van de kunstenaar.’

Seymour Likely, The Unexpected Return of Blinky Palermo from the Tropics, 1992 (Zaalopname de Fundatie, foto: Peter Tijhuis)

Buiten de boot

Na veel puzzelen ontstond het ‘canon’ dat nu in de Fundatie te zien is. Eén kunstenaar is er niet bij. ‘Waar ik het meest van baal is dat Wim T. Schippers er niet bij zit. Maar een van de criteria was dat de kunstenaars na 1968 tot bloei moesten zijn gekomen. Ik kwam erachter dat zijn pindakaasvloer al uit 1962 was, het flesje Cola dat hij in zee goot een jaar later. Hij was er extreem vroeg bij en toch is hij afgevallen, eruit gebuiteld om puur formele redenen terwijl hij er qua geest wel bij hoort. Dat ging me wel aan het hart.’

Maar bezoekers die naar de Fundatie gaan, zien veel mooi werk en krijgen zelfs de kans om sommige iconische stukken voor de eerste keer persoonlijk te ervaren. Een aantal kunstwerken heeft namelijk decennia in depots gelegen en staat nu pas voor het eerst weer op zaal. Zo geeft Vrijheid, nog los van het verbindende thema en de grondgedachte van waaruit de tentoonstelling to stand kwam, ook nog eens een geweldig overzicht van wat een halve eeuw Nederlandse kunstenaars voor elkaar hebben gebokst. Den Hartog Jager: ‘Wat een fantastische kunst is er in de afgelopen jaren in Nederland geproduceerd, daar vijftig kunstwerken van bij elkaar te zien, is een groot feest. Kijk nou, wat een schitterende dingen er gemaakt zijn. Het zindert, zuigt en trekt. Wow, wat is dit mooi! Dat moet je willen met zo’n tentoonstelling.’

Vrijheid – De vijftig Nederlandse kernkunstwerken vanaf 1968 is te zien t/m 12 mei in Museum de Fundatie in Zwolle.